Xuất khẩu nông sản chủ lực năm 2026: Kỳ vọng lập đỉnh mới nhưng thách thức luôn rình rập

Vào thượng tuần tháng 1/2026 sắp tới, Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA) sẽ tổ chức đoàn doanh nghiệp (DN) đi khảo sát thực tế một số tỉnh trọng điểm ở Tây Nguyên (như Lâm Đồng, Đắk Lắk, Gia Lai) để phục vụ dự báo vụ tiêu năm 2026. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với việc hoạch định chiến lược sản xuất kinh doanh, xuất khẩu (XK) cho toàn ngành hồ tiêu và từng DN.

“Nước lên thuyền lên”

Thông qua khảo sát thực tế như vậy sẽ giúp các nhà XK hồ tiêu đánh giá toàn diện năng suất dự kiến, diện tích, sản lượng, biến động thực địa mà số liệu trên giấy không thể phản ánh đầy đủ và tình hình sâu bệnh tại các vùng trồng hồ tiêu trọng điểm. 

Khi đi khảo sát, các DN sẽ có cái nhìn đa chiều hơn nhờ quan sát thực tế nhiều vùng trồng khác nhau và trao đổi trực tiếp với nông dân, hợp tác xã địa phương. Đây sẽ là cơ sở để họ xây dựng kế hoạch thu mua, chế biến, tồn kho và ký kết hợp đồng XK hiệu quả, cũng như hạn chế những rủi ro.

Nhìn lại năm 2025 sẽ thấy XK hồ tiêu đã lập kỷ lục mới với kim ngạch vượt mốc 1,5 tỷ USD - mức cao nhất từ trước đến nay, với thị trường tiêu thụ chính là Mỹ, EU, Ấn Độ. Thành công này không chỉ đến từ giá bán cao mà còn nhờ năng lực chế biến sâu của DN.

Bước sang năm 2026, giới phân tích dự báo XK hồ tiêu của Việt Nam có thể sẽ tiếp tục lập đỉnh mới, duy trì đà tăng trưởng tích cực, kim ngạch cao nhờ giá XK neo ở mức cao. Tuy nhiên, một thách thức lớn cho ngành hàng này là sản lượng có thể giảm từ 5-7% sản lượng do ảnh hưởng của thời tiết vào những tháng cuối năm 2025.

Dự báo của Cộng đồng Tiêu Quốc tế (IPC) cho thấy, thị trường hạt tiêu toàn cầu đang bước vào chu kỳ tái cân bằng. Các quốc gia sản xuất lớn (như Việt Nam) được khuyến nghị tiếp tục theo dõi thời tiết, tăng đầu tư vào tái canh và quản trị rủi ro để bảo đảm nguồn cung ổn định trong những năm tiếp theo.

Còn với XK cà phê, sau khi đạt kết quả lịch sử, vượt mốc kỷ lục trên 8 tỷ USD trong cả năm 2025 thì khi bước vào năm 2026 cũng được dự báo sẽ tiếp tục có khả năng lập đỉnh mới từ giá tăng cao và giá trị chế biến ngày càng nâng lên. 

Tuy vậy, một trong những thách thức về mặt XK cho ngành cà phê Việt trong năm 2026 đang nằm ở vấn đề thực thi các quy định khắt khe từ thị trường chủ lực. 

Điển hình như EU là thị trường hết sức quan trọng đối với ngành cà phê Việt Nam với khoảng 40% sản lượng cà phê được XK sang qua thị trường này. Thế nhưng, điều mà các nhà XK cà phê Việt đang lo ngại là việc đáp ứng Quy định không gây mất rừng của EU (EUDR) với thời điểm áp dụng là từ ngày 30/12/2025 đối với các DN nhập khẩu vào EU có quy mô lớn (các DN nhỏ thời điểm áp dụng bắt đầu từ 30/6/2026). 

Với EUDR, theo ông Phạm Thắng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam, quy định này đòi hỏi sản phẩm cà phê Việt khi XK sang EU phải được sản xuất trên diện tích đất sạch, không gây tổn hại đến rừng. Điều đó buộc các DN cần chủ động tuân thủ nghiêm ngặt đặt ra từ EUDR ngay từ bây giờ để giữ vững uy tín trên thị trường EU.

Ông Thắng cũng nhấn mạnh việc minh bạch hóa hồ sơ vùng trồng chính là “giấy thông hành” để cà phê Việt tiến sâu vào các thị trường cao cấp. 

Chủ động thích ứng để giữ đà tăng trưởng

Đối với XK hạt điều, sau khi tiến sát mốc lịch sử 5 tỷ USD cho cả năm 2025 (vượt xa mục tiêu ban đầu 4,5 tỷ USD) thì điều kỳ vọng khi bước sang năm 2026 sẽ tiếp tục nâng lên một tầm cao mới về kim ngạch ở những thị trường lớn. 

Đơn cử như EU, theo một chuyên gia phân tích của Bộ Công Thương, về trung và dài hạn, EU vẫn cần nguồn cung ổn định, khối lượng lớn. Trong đó, Việt Nam sẽ tiếp tục giữ vai trò là thị trường cung cấp chủ lực. Và để giữ vững thị phần cũng như mở rộng thị phần hạt điều tại các thị trường EU, bên cạnh việc nâng cao chất lượng, đầu tư vào chế biến sâu, các DN hạt điều Việt Nam cần chú trọng hơn vào truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững, chú trọng sản xuất nên thiên về sự ổn định chất lượng hơn là giá rẻ.

Bên cạnh đó, xét về thách thức của ngành hạt điều Việt Nam trong thời gian tới, ông Bạch Khánh Nhật, Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), lưu ý đó sự phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu và chính sách của các nước cung cấp. Việt Nam phải nhập khẩu khoảng 90% nguyên liệu điều, trong đó 70% đến từ châu Phi, khiến ngành dễ bị tổn thương trước những biến động chính sách bên ngoài.

Mặt khác, theo ông Nhật, ngành điều Việt Nam đang chịu ảnh hưởng ngày càng rõ nét từ các chính sách thương mại quốc tế. Như trong năm 2025, việc Mỹ tăng thuế suất nhập khẩu đã tác động mạnh đến thị trường tiêu thụ lớn nhất của ngành, khiến lượng điều xuất khẩu sang Mỹ giảm khoảng 30–35%.

Riêng với XK rau quả, nhìn lại cả năm 2025 đã cho thấy gặp nhiều thách thức nhưng vẫn cán đích kỷ lục là 8,5 tỷ USD (cao nhất từ trước tới nay). Đây là động lực lớn để ngành hàng này hướng tới lập đỉnh mới vào năm 2026 với kỳ vọng đạt kim ngạch 10 tỷ USD.

Nhưng để đạt được mục tiêu mới sẽ không hề dễ dàng. Như với thị trường chủ lực là Trung Quốc và mặt hàng sầu riêng - được mệnh danh “vua trái cây XK”, theo ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, để tăng trưởng XK bền vững cho năm 2026 ở thị trường này đòi hỏi cần khắc phục 4 hạn chế lớn: nhiễm Cadimi, chất bảo quản và ủ chín, tác động của thời tiết cực đoan, mã số vùng trồng.

Trong khi đó, với XK thủy sản dù trải qua nhiều áp lực nhưng tính cả năm 2025 đã đạt trên 11,3 tỷ USD, tăng 11% so với năm 2024. Đây là một dấu mốc kỷ lục mới rất đáng khích lệ để tạo đà tiếp tục lập dấu mốc mới khi bước sang năm 2026. 

Theo bà Lê Hằng, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản (Vasep), ngành thủy sản Việt Nam đang duy trì đà tăng trưởng tương đối vững, với động lực chính đến từ tôm và cá tra, trong khi các nhóm hải sản khác cũng phục hồi tích cực.   

Mặc dù vậy, bà Hằng cũng chỉ rõ những áp lực về chi phí, rào cản thương mại và yêu cầu tiêu chuẩn ngày càng cao vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi ngành tiếp tục nâng cao giá trị gia tăng, kiểm soát tốt chất lượng và chủ động thích ứng để giữ vững đà tăng trưởng trong thời gian tới.

                                                                                          Thế Vinh