Kinh tế thế giới đối mặt với bộ ba rủi ro: thuế quan, bong bóng AI và nợ tăng vọt

Những lo ngại này sẽ chi phối cuộc họp tuần này của các Bộ trưởng tài chính và Thống đốc Ngân hàng trung ương, những người tham dự họp thường niên của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB).

Gói cứu trợ 20 tỷ đô la của Mỹ nhằm hỗ trợ đồng Peso của Argentina và đề xuất triển khai tài sản bị đóng băng của Nga cho Ukraine cũng sẽ là những nội dung chính trong chương trình nghị sự của các cuộc họp bên lề.

Các nhà hoạch định chính sách đang nhóm họp trong bối cảnh căng thẳng thương mại mới giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và bất ổn chính trị ở các quốc gia từ Pháp đến Nhật Bản.

Lần gần nhất nhóm họp ở Washington hồi tháng 4 vừa rồi, triển vọng kinh tế u ám hơn nhiều. Thông báo về mức thuế "Ngày Giải phóng" của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khiến thị trường tài chính chao đảo và các nhà hoạch định chính sách lo ngại về một cuộc suy thoái toàn cầu, được đánh dấu bằng các biện pháp trả đũa thương mại, lạm phát tăng vọt và đầu tư yếu ớt.

Tuy nhiên, trong 6 tháng qua, hầu hết các bất ngờ đều theo chiều hướng tích cực, đặc biệt là ở nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ đã tăng trưởng trong quý II với tốc độ nhanh nhất trong gần 2 năm qua. Ngay cả sau khi những lời đe dọa áp thuế mới đối với Trung Quốc của Tổng thống Trump gây chấn động thị trường vào cuối tuần vừa rồi, chỉ số S&P 500 vẫn tăng 32% kể từ mức thấp nhất vào tháng 4. Nền tảng cho cả cổ phiếu và nền kinh tế thực: trí tuệ nhân tạo và những khoản đầu tư kỷ lục vào các trung tâm dữ liệu cần thiết để cung cấp năng lượng cho điện toán đám mây.

Cho đến nay, các công ty đã vượt qua cú sốc thuế quan bằng cách tăng lượng hàng tồn kho trong ngắn hạn và chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn thay vì chuyển chi phí thuế quan cao hơn sang người tiêu dùng.

"Sự phục hồi này rất đáng hoan nghênh nhưng tôi không nghĩ nó bền vững", Karen Dynan, Giáo sư kinh tế tại Đại học Harvard và là thành viên cấp cao không thường trú tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho biết trong một cuộc họp báo tuần trước. "Chúng ta sẽ chứng kiến ​​sự chậm lại của nền kinh tế toàn cầu."

Cuối tuần vừa rồi, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông sẽ áp thuế bổ sung 100% lên Trung Quốc kể từ ngày 1/11, song cũng nói rằng ông có thể rút lại quyết định này nếu Trung Quốc rút lại các biện pháp hạn chế đối với đất hiếm.

Nợ tăng vọt

Nợ tăng vọt ở cả các nền kinh tế phát triển và mới nổi dự kiến ​​sẽ là chủ đề chính trong các cuộc thảo luận tại Washington. Theo Viện Tài chính Quốc tế, nợ toàn cầu đã tăng hơn 21 nghìn tỷ đô la trong nửa đầu năm, lên mức kỷ lục gần 338 nghìn tỷ đô la, một mức tăng tương tự như trong đại dịch COVID-19.

Những nỗ lực của chính quyền Mỹ thời ông Donald Trump nhằm củng cố nền kinh tế Argentina trước cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ vào cuối tháng này cũng sẽ là một chủ đề quan trọng. IMF đã đồng ý cho Argentina vay thêm tiền vào tháng 4, nhưng chỉ do sự phản đối rộng rãi trong nội bộ. Giám đốc điều hành của Quỹ, bà Kristalina Georgieva đã tham gia vào các cuộc đàm phán gần đây với các quan chức Mỹ và Argentina.

Tăng trưởng tiền lương tại Mỹ đã cho thấy kém mạnh mẽ hơn nhiều so với dự kiến ​​khi các công ty chậm lại việc tuyển dụng - lĩnh vực sản xuất của nước này đã cắt giảm việc làm trong 4 tháng liên tiếp. Thước đo về hoạt động nhà máy của Trung Quốc trong tháng 9 đã kéo dài chuỗi suy giảm sang tháng thứ sáu - đợt suy thoái dài nhất kể từ năm 2019. Nền kinh tế Đức đã suy giảm nhiều hơn ước tính ban đầu trong quý II và các nhà máy ô tô phụ thuộc vào xuất khẩu của nước này đang chao đảo.

Ngày 7/10, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho biết tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu dự kiến ​​sẽ chậm lại đáng kể vào năm tới, phản ánh độ trễ ảnh hưởng từ chính sách thuế quan của Mỹ. Theo WTO, khối lượng thương mại hàng hóa được dự báo sẽ chỉ tăng 0,5% vào năm 2026, so với 2,4% trong năm nay.

"Những trở ngại đối với nền kinh tế toàn cầu đang gia tăng", Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á tại HSBC Holdings PLC ở Hồng Kông, nhận định. "Mặc dù có thể tin rằng khối lượng xuất khẩu toàn cầu sẽ không bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế quan của Mỹ, nhưng việc trả đũa từ việc áp dụng thuế suất ưu đãi trước đó dường như là điều không thể tránh khỏi."

Một trong những câu hỏi lớn nhất vẫn là liệu giá cả tăng cao cuối cùng có gây bất lợi cho người tiêu dùng Mỹ hay không, với những hệ quả lan tỏa ra cả thế giới. Mặc dù tác động của thuế quan đối với hoạt động kinh tế toàn cầu nhỏ hơn và ngắn hạn hơn so với lo ngại hồi đầu năm nay, nhưng "vẫn còn một vấn đề nữa cần giải quyết", theo Nathan Sheets, chuyên gia kinh tế trưởng toàn cầu tại Citigroup Inc.

"Mức thuế quan ngày càng nghiêm trọng, điều này có thể khiến nhu cầu tiêu dùng và nhập khẩu của Mỹ tiếp tục giảm sút", Sheets và các đồng nghiệp viết trong một ghi chú gần đây, dự báo tăng trưởng toàn cầu sẽ chậm lại xuống dưới 2% trong nửa cuối năm nay và sau đó phục hồi trở lại 2,5% vào năm tới.

Giám đốc điều hành của Eurizon SLJ Capital, Stephen Jen, cho biết cú sốc thuế quan có thể gây tổn hại đến tiêu dùng từ ​​6 - 8 quý và đẩy tăng trưởng kinh tế Mỹ về mức 0, dựa trên các cú sốc giá nhập khẩu trong quá khứ.

Trong số những người cảnh báo rằng cú sốc thuế quan vẫn chưa kết thúc có Mike Brundidge, người điều hành Acme Food Sales Inc. có trụ sở tại Seattle, công ty nhập khẩu thực phẩm như cá ngừ đóng hộp và nước dừa từ khắp nơi trên thế giới cho các chuỗi bán lẻ lớn của Mỹ. Cho đến nay, công ty này đã gánh chịu một phần thiệt hại và chuyển một phần chi phí sang người tiêu dùng. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng giá cả sẽ còn tăng cao hơn nữa.

"Rất ít thứ trong cuộc sống là chắc chắn, nhưng tôi có thể đảm bảo với bạn rằng giá cả trên kệ hàng dành cho người tiêu dùng trong các cửa hàng tạp hóa sẽ tăng lên. Không còn cách nào khác", ông nói.

Sự mong manh của công nghệ

Một mối lo ngại ngắn hạn khác xoay quanh sự đảo ngược hưng phấn về AI.

"Mức định giá hiện nay đang hướng tới mức mà chúng ta đã thấy trong thời kỳ lạc quan về Internet 25 năm trước", Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva phát biểu tuần trước, ám chỉ sự kiện bong bóng dot-com đã vỡ tung vào năm 2000. "Nếu một sự điều chỉnh mạnh xảy ra, điều kiện tài chính thắt chặt hơn có thể kéo giảm tăng trưởng thế giới, bộc lộ những điểm yếu và khiến cuộc sống của các nước đang phát triển trở nên đặc biệt khó khăn."

Theo một kịch bản được Oxford Economics mô phỏng, sự suy thoái công nghệ tập trung ở Mỹ sẽ khiến nền kinh tế lớn nhất thế giới tiến gần đến suy thoái và kéo tăng trưởng toàn cầu xuống còn 2% vào năm 2026 thay vì mức cơ sở 2,5% - với triển vọng thậm chí còn bị ảnh hưởng nặng nề hơn.

Đó là lý do tại sao các nhà kinh tế hiện đang ngày càng chú ý đến những điểm yếu của lĩnh vực công nghệ, cùng với sự bất ổn liên tục liên quan đến thuế quan. Theo Alexis Crow, nhà kinh tế trưởng tại PwC Mỹ, cơn sốt AI không nhất thiết tạo ra động lực tăng trưởng dài hạn.

"Vẫn chưa có kết luận chắc chắn về việc liệu sự bùng nổ đầu tư này có dẫn đến những cải thiện bền vững về năng suất và do đó tạo ra sự tăng trưởng đáng kể hay không", chuyên gia kinh tế trưởng này nói.