Trung Quốc nguy cơ lặp lại kỷ nguyên bong bóng bất động sản đổ vỡ của Nhật Bản

Nghiên cứu mới của Ngân hàng Citigroup cho thấy nếu không cẩn thận, Trung Quốc có thể đang đi vào “vết xe đổ” của Nhật Bản.

Cuộc khủng hoảng bất động sản vào những năm của thập niên 1990 đã đẩy Nhật Bản ra khỏi quỹ đạo tăng trưởng mà dường như sẽ đưa nước này vượt mặt Mỹ. Việc xử lý sai núi nợ xấu được tích lũy trong thời kỳ huy hoàng của thị trường bất động sản vào thập niên 1980 đã dập tắt kỳ vọng kinh tế Nhật Bản có thể dễ dàng phục hồi. Khi đó, bong bóng chứng khoán và đất đai xì hơi, là một trong những nguyên nhân chính khiến hàng loạt ngân hàng ở Nhật Bản rơi vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng do cho vay bất động sản quá mức.

Những vụ sáp nhập ngân hàng quy mô lớn, được chính phủ Nhật Bản khuyến khích kể từ năm 2000, không đủ để che đậy cho một loạt các cuộc khủng hoảng đan xen và đang bế tắc. Vào tháng 3-2003, Tập đoàn tài chính Sumitomo Mitsui đã tiến hành một vụ sáp nhập đảo ngược đầy hoảng loạn với công ty con là Ngân hàng Wakashio trong bối cảnh thua lỗ lớn. Sáp nhập đảo ngược liên quan đến việc một công ty chưa niêm yết nhỏ hơn thâu tóm công ty niêm yết lớn hơn.

Đến tháng 4, những dấu hiệu sụp đổ đầu tiên bắt đầu xuất hiện khi Resona, một trong những ngân hàng lớn nhất của đất nước, vỡ nợ. Đến tháng 5, Tokyo đã giải cứu ngân hàng này bằng chương trình quốc hữu hóa trị giá 17 tỉ đô la. Cuối năm đó, Ashikaga, một ngân hàng hàng đầu của Nhật Bản, phá sản. Tất cả những sự kiện này đều được coi là “những vụ nổ” bị đình hoãn và có thể gây ra ít thiệt hại hơn nhiều nếu chúng xảy ra sớm hơn.

Trong một báo hồi hồi tuần trước, một nhóm nhà phân tích của Ngân hàng Citigroup nhận định các vấn đề của nền kinh tế Trung Quốc hiện nay trông rất giống với Nhật Bản ở thời kỳ hậu bong bóng bất động sản. Đặc điểm nhân khẩu học của Trung Quốc hiện nay khá giống với Nhật Bản trước đây. Dân số Trung Quốc đang bước vào xu hướng giảm giống như Nhật Bản vài thập niên trước. Điều đó là một lời cảnh báo đối với Bắc Kinh vì sau năm 1990, chỉ số giá nhà ở của Nhật Bản giảm khi dân số thuộc nhóm tuổi từ 35-54 giảm. Báo cáo của Citigroup tập trung cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn đối với hệ thống ngân hàng của Trung Quốc.

Các nhà phân tích của ngân hành này đã chỉ ra số điểm tương đồng giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Cả hai quốc gia này đều đã bước vào giai đoạn mở rộng tăng trưởng GDP mạnh mẽ. Kinh tế Nhật Bản bắt đầu tăng tốc sau Chiến tranh thế giới thứ hai, còn kinh tế Trung Quốc trỗi dậy sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) vào năm 2001 nhờ nỗ lực đầu tư vào cơ sở hạ tầng và khuyến khích xuất khẩu. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), từ năm 2010-2020, tổng vốn đầu tư trong nước đóng góp trung bình 43% tăng trưởng GDP của Trung Quốc. Khi bong bóng bất động sản bùng vỡ vào năm 1990, tổng vốn đầu tư của Nhật Bản chiếm khoảng 36% tăng trưởng của GDP, được xem là rất cao.

Nhật Bản và Trung Quốc cũng thúc tăng trưởng theo cách giống nhau. Kỷ nguyên bong bóng bất động sản của Nhật Bản được thúc đẩy bởi nguồn tài chính gián tiếp do các ngân hàng thương mại cung cấp. Tokyo khuyến khích các ngân hàng dành khoản vay ưu đãi cho các lĩnh vực được quan tâm. Tương tự, Citigroup cho biết, Trung Quốc đã phát triển một hệ thống tài chính chủ yếu phụ thuộc vào tài chính gián tiếp. Ngoài các công cụ sẵn có của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC), Bắc Kinh có thể chỉ đạo các hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại thông qua một loạt các cơ chế.

Bong bóng chứng khoán và bất động sản của Nhật Bản giai đoạn 1987-1989 được bơm căng rất nhanh sau khi chính quyền đưa ra các chính sách nới lỏng để thúc đẩy nhu cầu trong nước. Hoạt động cho vay ở Nhật Bản đã mở rộng đáng kể và tính thanh khoản được bơm vào cổ phiếu và bất động sản cho đến thời điểm mà đối với các công ty, việc đầu cơ tài chính trở nên sinh lời hơn là thực sự điều hành một doanh nghiệp.

Nhiều thập niên sau đó, Trung Quốc cũng tìm cách tách rời nền kinh tế thực và hệ thống tài chính. Citigroup ước tính ở thời điểm bong bóng cao trào vào năm 2020, thị trường bất động sản Trung Quốc đạt 65 nghìn tỉ đô la, vượt xa giá trị thị trường bất động sản của Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản cộng lại. Đến năm 2021, 41% tổng tài sản trong hệ thống ngân hàng của Trung Quốc là các khoản cho vay và tín dụng liên quan đến bất động sản. Cú phát nổ bong bóng bất động sản của cả hai quốc gia này được đẩy nhanh bởi sự tồn tại của một thị trường ngân hàng ngầm rộng lớn, không bị kiểm soát nghiêm ngặt.

Các nhà phân tích của Citigroup thậm chí còn nhận thấy sự tương đồng giữa mối quan hệ của hai quốc gia này với Mỹ. Khi thặng dư thương mại của Nhật Bản tăng vọt, cuộc cạnh tranh với Mỹ đã leo thang thành một cuộc chiến thương mại toàn diện vào thập niên 1980, với các mối quan ngại về công nghệ, sở hữu trí tuệ và an ninh là trọng tâm. Gần đây, Mỹ siết chặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu để ngăn chặn sự tiếp cận của Bắc Kinh đối với các công nghệ quan trọng, bao gồm chip.

Những điểm tương đồng này có thể không giống nhau hoàn toàn, nhưng tác động tổng thể của chúng có thể giống nhau. Đến năm 2003, cú sụp đổ hậu bong bóng bất động sản của Nhật Bản chỉ mới thực sự chạm đáy. Lúc đó, nợ công ty “thây ma” (những công ty không còn khả năng hoạt động hiệu quả) chiếm phần lớn bảng cân đối kế toán của các ngân hàng đang trong tình trạng căng thẳng tài chính. Trong khi đó, các doanh nghiệp và hộ gia đình bước vào giai đoạn giảm nợ trong dài hạn và lãi suất được giữ ở mức thấp. Đó là nguyên nhân khiến kinh tế Nhật Bản rơi vào tình trạng tăng trưởng trì trệ trong các thập niên sau đó.

Các nhà phân tích của Ngân hàng Citigroup kết luận đây có thể là viễn cảnh mà nền kinh tế lớn thứ hai đang hướng đến và khuyên giới đầu tư chú ý đến các rủi ro trong hệ thống ngân hàng Trung Quốc.