Muốn có 7 tuyến metro trong 10 năm, TPHCM phải làm cách khác
TPHCM đặt mục tiêu hoàn thành 7 tuyến metro dài 355km vào năm 2035, nhưng nếu không đổi mới cách làm, kế hoạch này khó thành hiện thực.
Depot Long Bình (TP Thủ Đức) - trung tâm vận hành và sửa chữa các đoàn tàu của tuyến Metro số 1. Ảnh: Anh Tú
Xây 20km Metro số 1 mất 17 năm
Tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) dài gần 20km đã chính thức vận hành thương mại từ ngày 22.12.2024, sau 17 năm kể từ khi được phê duyệt.
Ban đầu, dự án có tổng mức đầu tư hơn 17.000 tỉ đồng, khởi công năm 2012 với kế hoạch hoàn thành vào năm 2018. Tuy nhiên, hàng loạt khó khăn khiến tiến độ liên tục trễ hẹn.
Năm 2019, tổng mức đầu tư được điều chỉnh lên hơn 43.700 tỉ đồng và mất thêm 5 năm thi công.
Tính từ lúc được phê duyệt, Metro số 1 mất 17 năm để đi vào vận hành. Ảnh: Anh Tú
Tương tự, tuyến Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) được phê duyệt từ năm 2010 với tổng mức đầu tư ban đầu khoảng 26.000 tỉ đồng và đến năm 2019 điều chỉnh lên gần 47.900 tỉ đồng.
Thời gian qua, dự án gặp khó do chậm giải phóng mặt bằng và thu xếp vốn. Mặc dù TPHCM sau đó đã quyết định sử dụng vốn ngân sách, thay vì vay ODA, nhưng đến nay, tuyến metro này vẫn chưa thể khởi công.
Nhìn vào thực tế có thể thấy, để hoàn thành một tuyến metro dài 20km (tuyến Metro số 1) phải mất đến 17 năm, trong khi tuyến Metro số 2 sau hơn một thập kỷ vẫn chưa khởi công.
Nếu không có sự thay đổi đột phá, mục tiêu xây dựng 7 tuyến metro với tổng chiều dài 355km trong vòng 10 năm là một thách thức vô cùng lớn.
Thủ tục phức tạp với 52 bước
Theo Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP HCM (MAUR), để triển khai một dự án metro tại Việt Nam, quy trình phải trải qua 52 bước trong 4 giai đoạn.
Nếu nhà đầu tư chủ động đề xuất dự án, cần 7 bước để lập báo cáo tiền khả thi, 6 bước để phê duyệt chủ trương đầu tư, 7 bước để phê duyệt dự án và 32 bước để lựa chọn nhà đầu tư.
Trường hợp thành phố chủ động nghiên cứu tiền khả thi và kêu gọi đầu tư, số bước có thể giảm xuống còn 48, nhưng những khâu quan trọng như phê duyệt chủ trương đầu tư, phê duyệt dự án và lựa chọn nhà đầu tư vẫn giữ nguyên.
TPHCM đặt mục tiêu đến năm 2035, hệ thống metro đảm nhận 40-50% thị phần vận tải hành khách công cộng. Ảnh: Anh Tú
Sự phức tạp trong thủ tục là một trong những nguyên nhân chính khiến các tuyến metro tại TPHCM chậm triển khai. Nếu không có cơ chế đặc thù, mỗi tuyến metro vẫn phải “dò dẫm” theo quy trình cũ, dễ rơi vào vòng luẩn quẩn như các dự án trước đây.
Năm bài học lớn từ tuyến Metro số 1
Theo ông Nguyễn Quốc Hiển - Phó Trưởng ban MAUR, từ quá trình triển khai tuyến Metro số 1, thành phố đã rút ra 5 bài học quan trọng để áp dụng cho các tuyến metro tiếp theo.
Thứ nhất, công tác chuẩn bị mặt bằng cần thực hiện kỹ lưỡng. Dự án Metro số 1 mất tới 12 năm thi công một phần do khảo sát mặt bằng thiếu chính xác, dẫn đến phát sinh chi phí và kéo dài thời gian.
Thứ hai, hành lang pháp lý cần rõ ràng. Metro số 1 triển khai trong bối cảnh thiếu quy định chi tiết, khiến các thủ tục phải trình lên nhiều cấp, gây chậm trễ. Do đó, hệ thống metro cần có hành lang pháp lý bài bản để tránh lặp lại tình trạng này.
Thứ ba, công tác chuẩn bị hợp đồng phải chặt chẽ. Các hợp đồng thuộc dự án metro thường có giá trị rất lớn, trên 100 triệu USD. Nhà thầu quốc tế có đội ngũ pháp lý mạnh, trong khi phía Việt Nam chưa chuẩn bị đủ kỹ lưỡng. Điều này dẫn đến nhiều điều khoản thiếu rõ ràng, phát sinh tranh chấp giữa nhà thầu và đơn vị tư vấn.
Thứ tư, cần tăng cường tính tự chủ trong quá trình triển khai. Metro số 1 mất nhiều thời gian do phải xin ý kiến từ nhiều bộ, ngành, kéo dài thời gian thực hiện. Việc trao quyền tự quyết cao hơn cho địa phương sẽ giúp rút ngắn thời gian triển khai dự án.
Cuối cùng, việc xây dựng metro phải lấy vận hành làm mục tiêu. Không giống như xây dựng cầu đường chỉ cần nối hai điểm, hệ thống metro đòi hỏi tính đồng bộ ngay từ đầu, bao gồm vận hành, bảo trì, đào tạo nhân sự và kết nối với các loại hình giao thông khác. Nếu không tính toán kỹ, việc khai thác sẽ gặp nhiều khó khăn.
