Mở không gian phát triển báo chí cách mạng Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại

Chỉnh lý để tăng "tuổi thọ" cho Luật

Đánh giá cao cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra đã phối hợp nghiên cứu tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật trong thời gian qua, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn ghi nhận, dự thảo Luật đã quy định cụ thể, khả thi về các chính sách hỗ trợ báo chí, ưu đãi về thuế cho báo chí được quy định tại Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp. Theo đó, báo chí được hưởng mức thuế suất là 10%, thay vì chỉ có báo chí in được hưởng thuế suất 10%, các loại hình báo chí khác phải chịu mức thuế suất là 20% như trước đây.

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, dự thảo Luật đã được chỉnh lý, hoàn thiện quy định về hỗ trợ tài chính cho báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, công ích quy định rõ tại Khoản 3 Điều 10; về đào tạo, bồi dưỡng nhân lực báo chí để bảo đảm chuẩn hóa nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp, nâng cao năng lực cho đội ngũ người làm báo (Khoản 4 Điều 12); về bồi dưỡng đạo đức nghề nghiệp và nghiệp vụ báo chí cho người làm báo (Khoản 4 Điều 13)…

Bên cạnh đó, kỳ họp này cũng là lần đầu tiên Quốc hội sẽ ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), có liên quan đến dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Do vậy, cần tiếp tục phối hợp rà soát kỹ lưỡng, toàn diện dự thảo Luật với các luật hiện hành cũng như dự án luật đang trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp này để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong các quy định liên quan đến báo chí, khoa học công nghệ, chuyển đổi số, an ninh thông tin, quảng cáo và sở hữu trí tuệ.

Sự quan tâm đến các nền báo chí cách mạng được thể hiện rõ qua việc, Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến tại Tổ và Hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi) đã có 90 lượt ý kiến đại biểu Quốc hội phát biểu và 5 ý kiến bằng văn bản của các Đoàn Đại biểu Quốc hội. Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Thường trực Ủy ban đã phối hợp tổng hợp ý kiến các đại biểu Quốc hội (ĐBQH), tổ chức nhiều cuộc họp với Cơ quan chủ trì soạn thảo, cơ quan có liên quan và chuyên gia để nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật. Về cơ bản, dự thảo Luật đã thể chế hóa kịp thời các chủ trương, đường lối của Đảng, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của công tác quản lý và phát triển báo chí trong giai đoạn hiện nay.

Chia sẻ về dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lưu Đình Phúc, Luật sửa đổi lần này được kỳ vọng phát triển và quản lý tốt hoạt động báo chí, hướng tới mục tiêu “chuyên nghiệp - nhân văn - hiện đại”. Chuyên nghiệp về tiêu chuẩn hóa quy trình cấp thẻ, yêu cầu bồi dưỡng, minh bạch hóa trách nhiệm người đứng đầu, quyền và trách nhiệm của nhà báo, phóng viên, cơ chế thu hồi giấy phép khi vi phạm, giúp nâng chất lượng đội ngũ người làm báo và xử lý vi phạm hiệu quả hơn. Nhân văn ở cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu và hỗ trợ để phục vụ các nhiệm vụ thông tin dành cho nhóm yếu thế (trẻ em, người khiếm thị, vùng sâu vùng xa…), bảo đảm báo chí thực hiện chức năng phục vụ xã hội. Hiện đại ở việc pháp lý hoá hoạt động báo chí trên nền tảng số, đầu tư nền tảng số báo chí quốc gia và hạ tầng dữ liệu, giám sát, lưu chiểu điện tử, từ đó tạo điều kiện chuyển đổi số, khai thác mô hình kinh doanh số và bảo đảm chủ quyền thông tin trên không gian mạng.

Song, Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh, cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo dù đã thống nhất, nhưng vẫn phải tích cực “ngồi lại” xem từng khoản, từng điều, từng chương để chỉnh lý, làm sao để dự thảo Luật khi được Quốc hội thông qua có "tuổi thọ" cao, góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả quản lý báo chí trong thời gian tới. Đặc biệt, hiện nay Chính phủ đang tiếp thu dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo theo hướng: các nội dung sử dụng AI trong các lĩnh vực chuyên ngành sẽ được quy định ở trong các luật chuyên ngành.

Nêu vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải đề nghị cân nhắc bổ sung một điều mang tính "khung" vào dự thảo Luật để bảo đảm sự đồng bộ và phối hợp giữa các luật khi đưa vào áp dụng trong thực tiễn.

“Các luật chuyên ngành như Luật Giáo dục đại học, Luật Giáo dục nghề nghiệp, và Luật Giáo dục (những lĩnh vực chịu ảnh hưởng nhiều của AI), nếu được thì có thể bổ sung những quy định khung”, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhấn mạnh.

"Lá chắn" thể chế để cạnh tranh trên sân nhà

Trước đó, thảo luận tại Hội trường, ĐBQH Lê Thu Hà (Lào Cai) nhấn mạnh, việc sửa đổi Luật Báo chí lần này thực hiện trong điều kiện khá đặc biệt, khi sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) thời gian qua đã làm thay đổi sâu sắc môi trường thông tin. Báo chí chính thống đang bước vào cuộc cạnh tranh chưa từng có; tin giả, nội dung giật gân và đặc biệt là các nền tảng xuyên biên giới đang vượt trội về tốc độ, thuật toán và doanh thu. Do đó, báo chí chuyên nghiệp không chỉ cần không gian hoạt động mà cần một "lá chắn" thể chế, một khung pháp lý đủ mạnh để được bảo vệ và phát huy vai trò định hướng dư luận.

Cùng quan điểm, ĐBQH Phạm Trọng Nhân (TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, việc bổ sung các khái niệm tác phẩm báo chí có yếu tố AI là nội dung báo chí được sản xuất toàn bộ hoặc một phần với sự hỗ trợ của hệ thống AI là cần thiết. Bởi, đây là chuẩn chung mà EU và UNESCO cũng như nhiều nước đang áp dụng. Nếu dự thảo Luật không quy định rõ, AI trở thành những nhà báo vô danh và không có trách nhiệm pháp lý. Đồng thời, quy định trên cũng đồng bộ với nguyên tắc minh bạch dữ liệu của Luật Giao dịch điện tử và phù hợp với định hướng của dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đang thảo luận tại kỳ họp này.

Nhấn mạnh, nội dung quan trọng nhất của sửa đổi Luật Báo chí lần này và cũng là điểm đang bị bỏ ngỏ chính là Điều 30 về hoạt động báo chí trên không gian mạng, đại biểu Lê Thu Hà nhận thấy, dù đây là điều khoản có tác động trực tiếp đến chủ quyền số quốc gia, nhưng dự thảo Luật hiện đang tiếp cận theo tư duy truyền thống, trong khi các nền tảng xuyên biên giới đã thay đổi toàn bộ cấu trúc phân phối thông tin. Thực tế, các nền tảng này đang sử dụng nội dung báo chí để thu lợi, chi phối thuật toán, phân phối thông tin, tự động tổng hợp, lập chỉ mục và trích đoạn tin tức mà không cần xin phép, không chia sẻ doanh thu, không chịu trách nhiệm pháp lý và không thực hiện gỡ bỏ tin sai theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Do đó, ĐBQH Lê Thu Hà đề nghị, bổ sung vào Điều 30 quy định về ba nhóm nghĩa vụ bắt buộc đối với các nền tảng xuyên biên giới. Cụ thể, cần quy định nghĩa vụ chia sẻ doanh thu bảo vệ giá trị đầu tư của báo chí. Bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sử dụng lại nội dung báo chí trên không gian mạng dưới hình thức tổng hợp, lập chỉ mục, trích dẫn, hiển thị đoạn trích hoặc khai thác dữ liệu báo chí đều phải được sự đồng ý của cơ quan báo chí và tuân thủ cơ chế chia sẻ lợi ích theo thỏa thuận.

“Nếu Luật Báo chí không đặt ra các nghĩa vụ pháp lý tối thiểu, thì báo chí Việt Nam sẽ mãi ở thế bất bình đẳng ngay chính trên sân nhà của mình”, ĐBQH Lê Thu Hà khẳng định.

Ngoài ra, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương yêu cầu làm rõ hơn các định nghĩa, địa vị pháp lý của nhà báo để bảo đảm tính minh bạch, thống nhất trong dự thảo Luật. Bổ sung và rà soát các chính sách phát triển báo chí và bảo đảm nguồn lực thực hiện, nhất là cơ chế tài chính hỗ trợ báo chí thực hiện nhiệm vụ công ích và các nhiệm vụ được cấp có thẩm quyền giao; đầu tư hạ tầng, ưu đãi thuế bảo đảm khả thi. Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch rà soát kỹ lưỡng, tiếp thu các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp này cả về nội dung cũng như kỹ thuật văn bản. Qua đó, xây dựng một dự thảo Luật có chất lượng cao nhất, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ để báo chí Việt Nam phát triển chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, đáp ứng yêu cầu mới của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng.