Hành lang pháp lý mới, linh hoạt để thúc đẩy tiết kiệm năng lượng

Rút gọn 50% thủ tục hành chính

Việc sửa đổi, bổ sung Luật SDNL TK&HQ mang nhiều kỳ vọng tạo ra đột phá thể chế trong lĩnh vực năng lượng - một trong những “mạch máu” phát triển kinh tế bền vững.

Không chỉ nhằm khắc phục các bất cập sau hơn một thập kỷ thực thi luật hiện hành, dự án luật lần này còn mang theo kỳ vọng lớn: Gỡ “nút thắt” thể chế để thúc đẩy mô hình Công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) và hình thành Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả - hai công cụ then chốt giúp hiện thực hóa mục tiêu giảm tiêu thụ năng lượng, tăng sức cạnh tranh cho nền kinh tế, mà không cần đánh đổi bằng tăng trưởng.

Lần sửa đổi này, Bộ Công Thương đã đề xuất hàng loạt nội dung cải cách đáng chú ý: Rút gọn 50% thủ tục hành chính, phân cấp quản lý về địa phương, bắt buộc dán nhãn cho nhiều vật liệu xây dựng tiêu tốn điện năng, mở rộng ưu đãi tài chính - thuế - đất đai cho nhà đầu tư... nhưng đặc biệt, có hai điểm mới được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá là “bước ngoặt”: Mô hình ESCO được luật hóa và việc thành lập Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ.

Công ty dịch vụ năng lượng - giải pháp “3 trong 1”

Không phải doanh nghiệp nào cũng đủ tiềm lực tài chính hoặc chuyên môn để đầu tư đổi mới dây chuyền sản xuất theo hướng tiết kiệm năng lượng. Mô hình ESCO - công ty dịch vụ năng lượng - xuất hiện để giải quyết bài toán này.

Theo dự luật, các ESCO sẽ cung cấp giải pháp toàn diện từ khảo sát, thiết kế, lắp đặt thiết bị đến bảo trì, và đặc biệt là tài trợ vốn ban đầu. Doanh nghiệp sử dụng dịch vụ chỉ phải hoàn trả chi phí đầu tư dựa trên phần tiết kiệm năng lượng thực tế đạt được. Đây là mô hình “ba bên cùng thắng”: ESCO có cơ hội kinh doanh, doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận hành, còn Nhà nước giảm được tiêu thụ năng lượng toàn xã hội mà không cần rót vốn ngân sách.

Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Thị Lâm Giang - Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công - mô hình này tại Việt Nam hiện đang thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng, khiến nhiều công ty ESCO lúng túng khi tiếp cận khách hàng, thiếu bảo lãnh tín dụng, thậm chí bị xem như đơn vị môi giới. Việc luật hóa ESCO không chỉ mang lại sự minh bạch và định danh cho mô hình này, mà còn mở ra “cửa chính” để các tổ chức tài chính, quỹ quốc tế đồng hành.

Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ - đòn bẩy tài chính mạnh mẽ

Dự thảo luật cũng đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ theo hướng xã hội hóa, không trùng lặp với chi ngân sách, và độc lập tài chính. Quỹ sẽ cho vay ưu đãi, tài trợ hoặc bảo lãnh cho các dự án sử dụng năng lượng tiết kiệm, bao gồm cả các dự án do ESCO thực hiện.

Kinh nghiệm quốc tế đã cho thấy hiệu quả vượt trội của các mô hình tương tự. Tại Thái Lan, Quỹ ENCON ra đời từ 1992 với nguồn thu từ thuế nhiên liệu đã giúp tăng hiệu suất năng lượng toàn nền kinh tế, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân tiếp cận công nghệ mới. Tại Đức, quỹ của Ngân hàng KfW đã tài trợ cải tạo hàng triệu căn nhà, góp phần giảm phát thải mà không cần huy động vốn công lớn. Hoa Kỳ đi xa hơn khi trao quyền điều hành quỹ cho các tổ chức phi lợi nhuận độc lập.

Dự thảo Luật sửa đổi lần này, dự kiến được Quốc hội thông qua vào ngày 18.6 tới, sẽ chính thức mở ra một kỷ nguyên mới trong quản lý và sử dụng năng lượng của Việt Nam - nơi mà mỗi kWh điện tiết kiệm được sẽ quý như một kWh sản xuất mới; nơi mà mỗi doanh nghiệp đổi mới công nghệ sẽ được hỗ trợ bằng các cơ chế thiết thực, minh bạch và khả thi.

Luật SDNL TK&HQ không chỉ là khung pháp lý, mà cần trở thành chất xúc tác cho một hệ sinh thái mới: Từ các công ty dịch vụ năng lượng chuyên nghiệp, các ngân hàng xanh cho đến sự tham gia của người dân và cộng đồng.