Thay đổi luật thuế VAT phân bón có tác động thế nào?

Kể từ khi phân bón không nằm trong diện chịu thuế VAT, người dùng cuối là nhóm được hưởng lợi, trong khi các doanh nghiệp sản xuất phân bón thì không được hoàn thuế. Trong cơ cấu chi phí, tiền dành cho nguyên vật liệu chiếm khoảng 50-80% tổng chi phí sản xuất, với nguyên vật liệu chính để sản xuất phân bón là khí tự nhiên, than và quặng phốt phát.

Do không được khấu trừ thuế, tổng chi phí sản xuất của các doanh nghiệp phân bón nội địa đã tăng từ tháng 1/2015 và khiến phân bón sản xuất trong nước kém cạnh tranh hơn so với phân bón nhập khẩu. Bởi lẽ, doanh nghiệp sản xuất phân bón nước ngoài có thể yêu cầu hoàn thuế VAT cho chi phí sản xuất tại quốc gia của họ.

Để bảo vệ thị trường phân bón trong nước, duy trì an ninh lương thực và giảm phụ thuộc vào phân bón nhập khẩu, tháng 6/2024, đề xuất thay đổi quy định thuế VAT (từ không chịu thuế sang chịu 5% VAT) đối với các doanh nghiệp phân bón đã được trình lên Quốc hội, sau đó tiếp tục được thảo luận trong cuộc họp tháng 11/2024.

Theo SSI Research, trong quá trình thảo luận tại cuộc họp Quốc hội lần 8 vào tháng 11/2024, hầu hết cử tri bày tỏ mong muốn bảo vệ thị trường phân bón trong nước trước sự cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm nhập khẩu, đồng nghĩa với việc ủng hộ việc thay đổi quy định thuế VAT (từ không chịu thuế VAT sang chịu 5% thuế VAT) đối với các doanh nghiệp phân bón.

Phân bón chịu thuế có tác động như thế nào?

Theo phân tích từ SSI Research, việc chuyển từ “không chịu thuế VAT” sang “chịu thuế VAT 5%” sẽ khiến giá phân bón cao hơn. Tuy nhiên, 2 ông lớn phân bón đầu ngành là Đạm Phú Mỹ (HOSE: DPM) và Đạm Cà Mau (hay Phân bón Cà Mau, HOSE: DCM) cho rằng với bối cảnh cạnh tranh gay gắt giữa phân bón nội địa và nhập khẩu, các doanh nghiệp nội địa có thể chọn giảm giá bán trước khi cộng thêm 5% thuế VAT, qua đó phần nào hỗ trợ những người nông dân.

Từ đây, mức tăng giá bán thực tế của phân bón sản xuất trong nước sẽ ít hơn mức tăng giá bán của phân bón nhập khẩu, qua đó khuyến khích những người nông dân sử dụng phân bón sản xuất trong nước.

Đối với các doanh nghiệp sản xuất, SSI Research cho rằng việc thay đổi luật sẽ giúp phân bón nội địa cạnh tranh hơn, hỗ trợ tăng trưởng sản lượng tiêu thụ. Giá phân bón nhập khẩu hiện đang thấp hơn 3-5% so với phân bón nội địa. Trong trường hợp cạnh tranh gay gắt với phân bón nhập khẩu như trong giai đoạn 2015-2019, các doanh nghiệp sản xuất phân bón nội địa sau khi được hoàn thuế VAT sẽ có thể chọn giảm giá bán trước khi cộng thêm thuế, từ đó thu hẹp khoảng cách giá so với hàng nhập khẩu và khuyến khích những người nông dân sử dụng phân bón nội địa.

Ngoài ra, các doanh nghiệp còn có thể yêu cầu hoàn thuế VAT trên chi phí sản xuất. Điều này chủ yếu sẽ mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất ure và DAP, do các đơn vị sản xuất phân bón từ nguyên liệu tự nhiên (khí đốt tự nhiên, than, quặng phốt phát). Trong khi đó, tác động đến các nhà sản xuất NPK không đáng kể, do nguyên liệu sản xuất chủ yếu là phân bón đơn (ure, phốt phát đơn và kali) nên thuế VAT không ảnh hưởng nhiều tới chi phí sản xuất NPK.

Tiềm năng tăng lợi nhuận

Dựa trên quá trình thảo luận tại cuộc họp Quốc hội lần 8 vào tháng 11/2024 với hầu hết cử tri bày tỏ mong muốn bảo vệ thị trường phân bón trong nước, SSI Research kỳ vọng Chính phủ sẽ thay đổi quy định thuế VAT. Dự kiến, quy định sẽ có hiệu lực từ tháng 7/2025.

Nhóm các doanh nghiệp phân bón đầu ngành như DPM và DCM có thể được hưởng lợi từ quy định này. Theo SSI, trong 9 tháng đầu năm 2024, lợi nhuận của cả DPM và DCM phục hồi từ mức thấp 2023 nhờ sự đi lên của giá urê và biên lợi nhuận của mảng phân bón tự doanh, cũng như giảm chi phí khấu hao.

Sang năm 2025, SSI Research kỳ vọng sự phục hồi của giá urê và biên lợi nhuận của mảng phân bón tự doanh vẫn tiếp diễn nhưng với tốc độ hạn chế hơn. Nếu có sự thay đổi quy định về thuế VAT, 2 ông lớn trên có thể tăng lợi nhuận thêm lần lượt 259 tỷ đồng và 200 tỷ đồng, từ đó đẩy tăng trưởng lợi nhuận năm 2025 lên 50% và 29% so với cùng kỳ.