Philippines tạm ngưng nhập khẩu gạo thị trường nào sẽ bù đắp?

Xuất khẩu gạo giảm 32,26% trong nửa đầu tháng 9/2025

Theo số liệu của AgroMonitor, trong tuần từ 10 – 16/9, Việt Nam chỉ thông quan 95.000 tấn gạo, giảm mạnh so với mức 175.000 tấn của 7 ngày trước đó, chủ yếu do thị trường Philippines ngưng nhập khẩu. Lũy kế 16 ngày đầu tháng 9/2025, lượng gạo thông quan đạt 254.000 tấn, giảm 32,26% so với cùng kỳ tháng trước đó. Tính từ đầu năm đến ngày 16/9/2025, tổng lượng gạo thông quan đạt 655.000 tấn, gần tương đương cùng kỳ năm trước (659.000 tấn).

Top 10 thị trường nhập khẩu gạo Việt Nam giai đoạn từ ngày 10 – 16/9 gồm: Ghana, Malaysia, Trung Quốc, Cote D’Ivoire, Philippines, Singapore, Indonesia, Papua New Guinea và Fiji. Tuy nhiên, sự sụt giảm từ thị trường Philippines – vốn là khách hàng lớn nhất – đang để lại khoảng trống đáng kể.

Tại ĐBSCL, lượng tồn kho lúa gạo có xu hướng tăng. Dự báo đến cuối tháng 9/2025, tồn kho đạt 2,08 triệu tấn, cao hơn so với tháng 8 do xuất khẩu sang Philippines sụt giảm. Tồn kho cuối năm được dự báo ở mức 1,57 triệu tấn, gây áp lực lên giá thu mua trong bối cảnh tiêu thụ chậm.

Trong khi đó tại Philippines, ngày 28/9, Văn phòng Bộ Nông nghiệp (DA) cho biết, Bộ trưởng Francisco P. Tiu Laurel Jr. đã chỉ đạo các đơn vị trực thuộc khẩn trương xác minh thiệt hại và đánh giá tổn thất nông nghiệp do tác động của các cơn bão nhiệt đới và gió mùa Tây Nam (Habagat), để có thể triển khai hỗ trợ ngay cho nông dân, ngư dân.

Bộ trưởng Francisco P. Tiu Laurel Jr. đồng thời là Chủ tịch Cơ quan Lương thực Quốc gia (NFA), cũng yêu cầu nhanh chóng giải phóng kho gạo tại các khu vực cần cứu trợ khẩn cấp. Báo cáo từ Trung tâm Quản lý và Giảm thiểu Rủi ro Thiên tai thuộc DA cho thấy, thiệt hại nông nghiệp và cơ sở hạ tầng ước tính 1,38 tỷ peso, ảnh hưởng tới 55.595 nông dân. Tổng diện tích canh tác bị thiệt hại khoảng 47.723 ha, tập trung tại Cordillera, Ilocos, Cagayan Valley, Trung Luzon, Calabarzon, Mimaropa, Tây Visayas, Bắc Mindanao và Soccsksargen. Sản lượng lúa, ngô, cây trồng giá trị cao, gia súc và gia cầm bị thiệt hại ước 109.997 tấn.

Để ứng phó, DA đã triển khai phân phối hơn 142.000 bao giống lúa, 90.000 bao giống ngô, 40.500 kg giống rau; hỗ trợ cá giống, thuốc thú y, chế phẩm sinh học; cùng gói vay ưu đãi SURE lên tới 25.000 peso/hộ, lãi suất 0%, kèm bồi thường bảo hiểm mùa màng qua PCIC. DA cũng tiếp tục thu thập báo cáo thiệt hại do bão nhiệt đới Opong tại Mindoro và Masbate.

Giám đốc NFA Larry Lacson cho biết, cơ quan này đã phân bổ 2,4 triệu bao gạo – tương đương 27% tổng dự trữ 8,9 triệu bao – phục vụ công tác cứu trợ. Tại khu vực Bicol, NFA đã phân phát hơn 2.100 bao gạo cho các cộng đồng bị bão Nando và Habagat tàn phá. Ở Cagayan, Bộ trưởng Tiu Laurel và Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã trực tiếp trao cứu trợ cho 12.740 nông dân, nơi tổng thiệt hại ước 700 triệu peso.

PCIC cũng đã giải ngân 236 triệu peso tiền bồi thường cho khoảng 25.800 nông dân, trong đó 206 triệu peso cho thiệt hại lúa gạo, tập trung tại Khu vực I và II. “Đầu tuần tới, chúng tôi sẽ nộp đánh giá tác động của bão Opong”, Chủ tịch PCIC Jovy Bernabe cho biết.

Bị ảnh hưởng nặng nề từ bão lũ, liệu Philippines có sớm nối lại nhập khẩu gạo?

Chuyên gia ngành gạo nhận định, trong bối cảnh Philippines liên tục chịu ảnh hưởng thời tiết cực đoan do hiện tượng La Niña, nguy cơ gia hạn lệnh ngưng nhập khẩu gạo hoặc tái áp thuế nhập khẩu ở mức 35% là hiện hữu. Động thái này nhằm hạn chế dòng gạo giá rẻ từ Thái Lan, Myanmar (hiện chào bán dưới 350 USD/tấn, FOB).

Ngày 25/9, Liên đoàn Nông dân Tự do (FFF) kêu gọi chính phủ sớm khôi phục mức thuế 35% để bảo vệ giá lúa tại ruộng, vốn đã giảm xuống mức thấp nhất 8 peso/kg ở một số vùng trong vụ thu hoạch mùa khô. Trước đó, Sắc lệnh Hành pháp số 62 do Tổng thống Marcos ban hành đã giảm thuế nhập khẩu từ 35% xuống 15% để kiểm soát lạm phát, nhưng lại gây áp lực lớn lên nông dân do gạo nhập khẩu giá rẻ tràn vào.

Theo thương nhân Philippines, nếu mức thuế nhập khẩu trở lại 35%, giá gạo nhập khẩu và nội địa đều sẽ tăng, ảnh hưởng người tiêu dùng. Tuy nhiên, gạo thơm Việt Nam có thể ít chịu tác động hơn do nguồn cung hạn chế và sản xuất trong nước bị ảnh hưởng bởi bão lũ, qua đó vẫn giữ được lợi thế ổn định.

Một thương nhân nhấn mạnh: “Lệnh tạm ngừng nhập khẩu có khả năng được gia hạn, tùy thuộc vào mức độ thiệt hại thực tế do bão gây ra”. Hiện giá trần gạo DT8 tại Philippines vào khoảng 43 peso/kg, trong khi giá thu mua lúa vẫn ở mức thấp, phản ánh sự căng thẳng giữa mục tiêu bảo vệ nông dân và kiểm soát lạm phát lương thực.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra cho ngành gạo Việt Nam là thị trường nào sẽ đủ sức bù đắp khoảng trống do Philippines để lại. Các thị trường châu Phi (như Ghana, Cote D’Ivoire), Đông Nam Á (Malaysia, Indonesia) và Trung Quốc được kỳ vọng trở thành điểm đến thay thế, nhưng khả năng hấp thụ vẫn hạn chế so với quy mô nhập khẩu của Philippines.

Triển vọng xuất khẩu gạo Việt Nam quý IV/2025

Trong bối cảnh chính phủ nước này vừa ưu tiên bảo vệ sản xuất trong nước, vừa phải đối phó thiệt hại nặng nề từ thiên tai. Các chuyên gia nhận định, quý IV/2025 có thể sẽ là giai đoạn nhiều thách thức cho xuất khẩu gạo Việt Nam, bởi Philippines – thị trường chiếm hơn 40% tổng kim ngạch có thể chưa sớm nối lại nhập khẩu. Nếu lệnh ngưng nhập khẩu được gia hạn, hoặc khả năng tăng thuế nhập khẩu trở lại 35% cũng sẽ khiến giá gạo Việt Nam kém cạnh tranh hơn.

Trong kịch bản không lạc quan, xuất khẩu sang Philippines có thể giảm từ 500.000 – 700.000 tấn so với cùng kỳ, tạo áp lực lên tồn kho ĐBSCL, đồng thời buộc doanh nghiệp đẩy mạnh tìm kiếm thị trường thay thế. Châu Phi tiếp tục là điểm sáng nhờ nhu cầu lớn, đặc biệt ở Ghana, Bờ Biển Ngà, Nigeria. Các thị trường Đông Nam Á như Malaysia, Indonesia và Singapore cũng có tiềm năng tăng trưởng, trong khi Trung Quốc có thể gia tăng nhập khẩu để dự trữ.

Tuy nhiên, các thị trường này khó bù đắp hoàn toàn khoảng trống từ Philippines. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp Việt Nam cần đa dạng hóa sản phẩm, đẩy mạnh xuất khẩu gạo thơm, gạo chất lượng cao và gạo hữu cơ để tận dụng phân khúc giá trị gia tăng. Đồng thời, việc ký kết các hợp đồng dài hạn, ổn định với các thị trường ngoài Philippines sẽ là chìa khóa giúp duy trì đà xuất khẩu và hạn chế rủi ro phụ thuộc.

Nếu tình hình thời tiết tại Philippines tiếp tục bất lợi, nhu cầu nhập khẩu gạo nước này có thể bật tăng trở lại vào đầu năm 2026. Khi đó, Việt Nam – với lợi thế về khoảng cách địa lý, chi phí logistics và nguồn cung gạo thơm – vẫn sẽ là lựa chọn hàng đầu.