HTX lúa gạo rơi vào cảnh giật gấu vá vai vì thiếu vốn

HTX nông nghiệp Vĩnh Cường (Bạc Liêu) thực hiện ký hợp đồng bao tiêu lúa cho hơn 6.000 hộ thành viên và người dân với tổng diện tích trên 50.000 ha. Đặc biệt trong tình hình giá lúa gạo xuống thấp như hiện nay thì việc đứng ra bao tiêu cho người dân, thành viên càng trở nên quan trọng để vừa giảm thiệt hại cho người trồng lúa, vừa hạn chế vấn đề suy giảm chất lượng vì HTX đã có hệ thống sấy.

Thiếu vốn, khó bao tiêu

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay là với số lượng thu mua lên đến 400.000 - 500.000 tấn lúa gạo, mỗi năm, HTX cũng cần một nguồn vốn rất lớn mới có thể vừa đảm bảo thu mua trên quy mô lớn, vừa xoay vòng sản xuất.

Hay như HTX Chế biến nông sản Đức Lâm (Hà Tĩnh) cũng gặp khó trong khâu thu mua vì bí nguồn vốn. Nguồn vốn đối với HTX không chỉ để mua lúa gạo trong cao điểm thu hoạch mà còn phục vụ đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng phục vụ khâu sơ chế, chế biến chuyên sâu. Trong khi thời gian tiếp cận nguồn vốn tín dụng thì ngắn hạn. Hiện tại, HTX chỉ có thể đáp ứng nhu cầu thu mua và bán ra một cách đơn thuần mà chưa thể thu mua quy mô lớn để thực hiện tích trữ lâu dài do thiếu vốn.

Theo các HTX, nếu có nguồn vốn lưu động, HTX có thể chủ động mua lúa gạo của người dân, thành viên với số lượng lớn ở giai đoạn giá lúa gạo ở giai đoạn thấp như hiện nay để sơ chế, bảo quản, chế biến theo quy trình. Sau đó đợi đến lúc giá lúa gạo lên cao, HTX có thể bán để không làm giảm giá trị của hạt gạo.

Đặc biệt, nhiều HTX đang làm việc trực tiếp với thành viên, nông dân và liên kết với các doanh nghiệp nên có thể dễ dàng đăng ký với địa phương hoặc chủ động vùng nguyên liệu quy mô lớn để thu mua tạm trữ cho thành viên, người dân giúp công tác điều tiết và tiêu thụ lúa gạo được thuận lợi hơn.

Tuy nhiên, từ thực tế cho thấy, các HTX đứng ra bao tiêu, thu mua lúa gạo cho người dân, thành viên hiện nay đang rơi vào tình cảnh thiếu vốn trung và dài hạn nên lúa có nhiều, giá có thấp thì những đơn vị này cũng không thể thực hiện tốt vai trò của mình trong hỗ trợ thành viên, ổn định thị trường.

Ông Phạm Ngọc Hưng, Giám đốc Công ty Gạo Khang Long (Thái Bình), cho biết dù đã thực hiện thu mua lúa gạo từ nông dân và HTX từ đầu vụ nhưng nhìn chung với khả năng của doanh nghiệp cũng không thể hỗ trợ thu mua, sơ chế được hết cho người dân lúc cao điểm thu hoạch vì vụ thu hoạch chỉ diễn ra trong khoảng 3 tuần.

Trong khi bình quân mỗi nhà máy sấy lúa chỉ có thể sấy được 5.500- 6000 tấn lúa/3 tuần. Để thu mua, sấy cho diện tích lên 50.000 ha thì số tiền vốn để thu mua là không hề nhỏ và đòi hỏi phải có khoảng 100 nhà máy sấy lúa mới đáp ứng được.

Khó vay với hình thức thế chấp

Nhiều năm qua, các tổ hợp tác, HTX và cả doanh nghiệp đã chứng minh được vai trò của mình trong liên kết thu mua, tiêu thụ lúa gạo cho người dân, thành viên một cách hiệu quả với giá bán cao hơn thị trường, sản phẩm đạt chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn để xuất khẩu.

Tuy nhiên, nguồn vốn phục vụ sản xuất, duy trì chuỗi giá trị hàng hóa lúa gạo luôn là bài toán chưa có lời giải đối với nhiều HTX hiện nay. Bởi ngoài đầu tư thu mua lúa gạo trên quy mô lớn, các HTX cũng cần vốn để để cơ giới hóa, đầu tư hạ tầng, máy móc phục vụ hàng loạt khâu trước và sau thu hoạch. Có như vậy mới nâng cao được chất lượng lúa gạo, từ đó đảm bảo được thu nhập cho thành viên, hộ liên kết.

Theo giới chuyên gia, nếu một chiếc máy sạ lúa có giá khoảng 1 tỷ đồng, khi HTX đứng ra vay vốn từ ngân hàng phải đảm bảo được yêu cầu về tài sản thế chấp và rất mất thời gian. Nhưng mỗi thành viên trong HTX nếu được vay vốn theo hình thức tín chấp thì chỉ cần HTX đó có 50 người và mỗi người đứng ra vay 20 triệu đồng là có thể có vốn đầu tư máy móc.

Tuy nhiên do thiếu tài sản thế chấp nên hầu hết HTX hiện nay không thể tiếp cận nguồn vốn ngân hàng còn hình thức cho vay tín chấp chưa thực sự “được phép”. Trong khi nhiều HTX muốn phát triển theo chuỗi phải có vốn lớn để duy trì bao tiêu, đầu tư được máy móc, nhà chứa, công nghệ bảo quản. Và muốn đầu tư được những thứ này, HTX cần nguồn vốn dài hạn mới có thể phát triển lâu dài, không rơi vào cảnh “giật gấu vá vai”

Hiện nay, các HTX và cả doanh nghiệp trong ngành hàng lúa gạo chỉ dám thu mua, đầu tư trong khả năng của mình nên khó có thể chủ động phát triển chuỗi giá trị, và khó phát huy được hết vai trò “bà đỡ” trong thu mua, bao tiêu, nhất là lúc thị trường lúa gạo bị xuống giá. Như tại HTX nông nghiệp Vĩnh Cường, nếu thu mua trên diện tích 100.000 ha/năm thì HTX không thể làm nổi và ngược lại lại ảnh hưởng đến thành viên, người dân. Còn thành viên, người dân đã nỗ lực sản xuất theo quy trình mà bán lúa gạo không được giá và không có đơn vị thu mua thì sẽ mất niềm tin về chuỗi giá trị lúa gạo.

Ông Võ Văn Vang, Giám đốc Công ty Dịch vụ nông nghiệp Lộc Trời, cho biết việc HTX, doanh nghiệp thiếu vốn trung và dài để đầu tư đang là khó khăn chính hiện nay. Việc lấy vốn ngắn hạn để đầu tư cho những vấn đề dài hạn sẽ khiến HTX, doanh nghiệp rất dễ rơi vào thế bị động, rủi ro.

Do đó, ngành ngân hàng cần có chính sách cho nông dân, HTX vay vốn trên nền tảng của các hợp đồng cung ứng nguyên liệu khi liên kết với doanh nghiệp thông qua cung ứng vật tư, giống, bao tiêu chứ không nhất thiết cho vay bằng nguồn tiền mặt. Điều này cũng giúp giải quyết được tình trạng nông dân, HTX sử dụng nguồn vốn sai mục đích sử dụng.

Huyền Trang