Giải pháp giảm nguy cơ già hóa dân số tại Việt Nam

Thách thức từ bức tranh dân số Việt Nam

Với hơn 100 triệu dân, nước ta đã chính thức gia nhập nhóm các quốc gia có dân số lớn trên thế giới. Tuy nhiên, sự biến đổi về cơ cấu dân số đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết để đảm bảo phát triển bền vững.

Việt Nam đã kiểm soát thành công tốc độ gia tăng dân số, duy trì mức sinh thay thế từ năm 2006 đến nay. Tuy nhiên, những năm gần đây, mức sinh có xu hướng giảm nhẹ xuống dưới ngưỡng thay thế.

Theo Tổng cục Thống kê, tổng tỉ suất sinh năm 2023 chỉ đạt 1,96 con/phụ nữ và 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024 - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo là sẽ tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo. Đây là mức sinh thấp nhất từ trước đến nay, đẩy Việt Nam vào nhóm các quốc gia đối mặt với tình trạng già hóa dân số nhanh chóng. Bên cạnh đó, mất cân bằng giới tính khi sinh đang trở thành thách thức lớn, có thể dẫn đến tình trạng “thừa nam, thiếu nữ” trong tương lai.

Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh xuất hiện từ năm 2006 với tỉ lệ 109,8 bé trai/100 bé gái và tiếp tục gia tăng. Hiện nay, tỉ lệ này vẫn duy trì trên mức 112, cao hơn ngưỡng sinh học tự nhiên (103 - 106 bé trai/100 bé gái). Đặc biệt, tại một số tỉnh đồng bằng sông Hồng như Quảng Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, con số này lên tới 120 bé trai/100 bé gái, gây ra những hệ lụy đáng lo ngại trong dài hạn.

Dù dân trí đã nâng cao, chất lượng nguồn nhân lực vẫn là thách thức lớn. Tỉ lệ lao động qua đào tạo chưa đạt kỳ vọng, thiếu hụt lao động tay nghề cao ảnh hưởng đến sức cạnh tranh kinh tế. Xu hướng di cư từ nông thôn ra thành thị gia tăng, gây áp lực cho đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, trong khi nhiều vùng nông thôn lại thiếu lao động.

Đề xuất nới lỏng mức sinh

Ông Lê Thanh Dũng - Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) - cho biết, Bộ đang rà soát các chính sách dân số, đồng thời xây dựng báo cáo về Thực trạng và xu hướng mức sinh tại Việt Nam và đề xuất các chính sách trong dự thảo Luật Dân số. Trong dự thảo Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số, Bộ đề xuất mỗi cặp vợ chồng, cá nhân quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Bộ Y tế rà soát và nhận thấy nhiều quy định về dân số chưa đồng bộ với pháp luật hiện hành, chưa đáp ứng thực tiễn. Một số nội dung trong Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với Hiến pháp, như hạn chế quyền quyết định số con. Một số quy định mâu thuẫn với các văn bản pháp luật khác, như hạn chế tập trung dân cư vào đô thị lớn. Mức sinh liên tục giảm nhưng pháp luật vẫn giới hạn số con, chưa phù hợp với tình hình hiện nay. Bộ Y tế đề xuất điều chỉnh nhằm tạo điều kiện duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu nguy cơ thiếu hụt lao động và già hóa dân số.

Nhiều quốc gia đã triển khai các chính sách khuyến khích sinh con như hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế, cải thiện chế độ nghỉ thai sản và trợ cấp nuôi con. Việt Nam cũng cần có những biện pháp phù hợp để đảm bảo cân bằng dân số, phát triển bền vững.