Ngân hàng năm 2025: Lợi nhuận ổn định, rủi ro thanh khoản tập trung ở nhóm nhỏ

Lợi nhuận vẫn giữ nhịp, nhưng “động cơ” đã đổi khác

Theo nhóm phân tích của VIS Rating, việc ROAA giữ ổn định cho thấy hệ thống ngân hàng vẫn duy trì được khả năng sinh lời, dù môi trường kinh doanh không còn thuận lợi như những năm trước, khi chi phí vốn gia tăng và cơ cấu tín dụng dịch chuyển sang nhóm khách hàng có suất sinh lời thấp hơn. Đây là một chỉ báo cho thấy nền tảng hoạt động của hệ thống vẫn duy trì được sự ổn định tương đối, dù điều kiện thị trường đã kém thuận lợi hơn.

Bức tranh lợi nhuận năm 2025 vì vậy được đánh giá là ổn định, song nền tảng tạo lợi nhuận đã thay đổi rõ rệt. Biên lãi ròng (NIM) tại nhiều ngân hàng thu hẹp so với giai đoạn 2022–2023, do lãi suất huy động không còn ở vùng đáy, tín dụng dịch chuyển mạnh sang các doanh nghiệp lớn có biên lợi nhuận thấp hơn mảng bán lẻ, trong khi chi phí vốn tăng ở một bộ phận ngân hàng quy mô vừa và nhỏ. Sự thay đổi này khiến khả năng “đẩy” lợi nhuận bằng mở rộng quy mô cho vay không còn dễ dàng như trước.

Nếu như ở giai đoạn trước, tín dụng đóng vai trò là “động cơ chính” kéo lợi nhuận, thì năm 2025, lợi nhuận của nhiều ngân hàng không còn tăng nhờ mở rộng cho vay bằng mọi giá. Thay vào đó, tăng trưởng mang tính chọn lọc hơn, chú trọng nhiều hơn đến hiệu quả, chất lượng tài sản và khả năng quản trị chi phí. Đây cũng là giai đoạn mà nhiều ngân hàng bắt đầu điều chỉnh chiến lược kinh doanh theo hướng “làm chậm mà chắc”, chấp nhận biên lợi nhuận mỏng hơn để đổi lại sự ổn định dài hạn.

Trong bối cảnh đó, việc lợi nhuận toàn hệ thống vẫn giữ được nhịp tăng trưởng cho thấy ngành ngân hàng đã bắt đầu thích ứng với một môi trường vận hành mới, nơi hiệu quả, chất lượng tài sản và quản trị chi phí dần thay thế vai trò tuyệt đối của chênh lệch lãi suất. Đây cũng là dấu hiệu cho thấy chu kỳ tăng trưởng dựa thuần vào tín dụng đang bước sang giai đoạn chọn lọc hơn, với yêu cầu cao hơn về quản trị rủi ro và sức bền tài chính.

Thu nhập dịch vụ, đầu tư và thu hồi nợ xấu lên ngôi

Trong bức tranh lợi nhuận năm 2025, thu nhập ngoài lãi đang nổi lên như một trụ cột quan trọng, gồm các khoản thu từ phí dịch vụ, hoạt động đầu tư tài chính, kinh doanh ngoại hối và thu hồi nợ xấu. Theo VIS Rating, các nguồn thu này tăng trưởng tích cực trong 9 tháng đầu năm, qua đó bù đắp đáng kể cho phần sụt giảm của biên lãi ròng.

Chuyên gia VIS Rating nhận định, tăng trưởng mạnh của thu nhập từ phí dịch vụ, đầu tư và thu hồi nợ xấu đang trở thành “lớp đệm” quan trọng giúp lợi nhuận ngành ngân hàng duy trì ổn định trong bối cảnh NIM không còn dồi dào như các năm trước. Sự dịch chuyển này phản ánh rõ hơn xu hướng giảm dần sự lệ thuộc vào tín dụng truyền thống.

Thực tế cho thấy, nhiều ngân hàng đẩy mạnh dịch vụ thanh toán số, thẻ, ngân hàng điện tử và bancassurance, từng bước biến các sản phẩm phi tín dụng thành nguồn thu ổn định. Cùng với đó, hoạt động đầu tư, đặc biệt là trái phiếu Chính phủ và chứng khoán, cũng mang lại nguồn thu đáng kể trong bối cảnh thị trường tài chính dần phục hồi. Với ngay cả những ngân hàng quy mô trung bình, tỷ trọng thu nhập ngoài lãi trong tổng lợi nhuận đã tăng lên rõ rệt so với các năm trước.

Song song với đó, công tác xử lý và thu hồi nợ xấu ghi nhận cải thiện rõ nét. Trong 9 tháng 2025, tỷ lệ nợ có vấn đề duy trì quanh mức 2,3% và được kỳ vọng giảm về khoảng 2,1–2,2% vào cuối năm. Đây là kết quả của việc các ngân hàng tăng mạnh hoạt động xóa nợ, bán tài sản bảo đảm và thu hồi các khoản nợ tồn đọng từ giai đoạn trước.

Khi chi phí dự phòng hạ nhiệt, lợi nhuận được “cởi trói” đáng kể. Cùng với các nguồn thu từ dịch vụ và đầu tư, đây chính là nền tảng giúp lợi nhuận năm 2025 duy trì xu hướng tích cực, dù tín dụng không còn tăng trưởng nóng. Sự dịch chuyển sang mô hình đa nguồn thu đang giúp ngân hàng giảm dần sự lệ thuộc vào tín dụng, đồng thời nâng cao khả năng chống chịu trước biến động chu kỳ.

Thanh khoản phân hóa và bài toán vốn cho chu kỳ mới

Nếu lợi nhuận phản ánh sức khỏe hoạt động trong ngắn hạn, thì thanh khoản và vốn lại là hai yếu tố quyết định sức bền của ngân hàng trong trung và dài hạn. Năm 2025, bức tranh thanh khoản của hệ thống cho thấy sự phân hóa ngày càng rõ.

Theo VIS Rating, tỷ lệ cho vay trên huy động (LDR) toàn ngành lên tới 111%, mức cao nhất trong 5 năm, cho thấy tín dụng đang tăng nhanh hơn tốc độ huy động vốn. Cùng với đó, tiền gửi không kỳ hạn (CASA) toàn ngành giảm về khoảng 19%, kéo chi phí vốn tăng lên. Đáng chú ý, mức sụt giảm CASA tập trung chủ yếu ở nhóm ngân hàng nhỏ như ABB, BAB, KLB, VBB, khiến áp lực thanh khoản tại nhóm này rõ nét hơn so với phần còn lại của hệ thống.

Theo cảnh báo từ VIS Rating, rủi ro thanh khoản hiện tập trung rõ nét ở nhóm ngân hàng nhỏ, thể hiện qua LDR cao, CASA suy giảm và sự phụ thuộc ngày càng lớn vào nguồn vốn thị trường ngắn hạn để hỗ trợ tăng trưởng tín dụng. Trong khi đó, ở nhóm ngân hàng lớn và ngân hàng quốc doanh, thanh khoản nhìn chung vẫn được duy trì tương đối ổn định nhờ tệp khách hàng rộng, thương hiệu mạnh và khả năng tiếp cận nguồn vốn rẻ.

Ngược lại, các ngân hàng nhỏ chịu áp lực lớn hơn khi buộc phải tăng lãi suất huy động để giữ chân dòng tiền. Điều này khiến chi phí vốn tiếp tục bị đội lên, thu hẹp thêm biên lợi nhuận. Trong bối cảnh đó, dòng tiền gửi từ Kho bạc Nhà nước tiếp tục đóng vai trò “van điều tiết” quan trọng cho toàn hệ thống, đặc biệt trong những thời điểm cao điểm giải ngân đầu tư công.

Song song với thanh khoản là bài toán vốn. Theo VIS Rating, tỷ lệ vốn chủ sở hữu hữu hình trên tổng tài sản hữu hình (TCE/TA) toàn ngành duy trì quanh 8,4% trong 9 tháng 2025, phản ánh bộ đệm vốn vẫn ở mức khiêm tốn. Trong khi đó, tỷ lệ bao phủ nợ xấu (LLCR) dù đã cải thiện nhưng chủ yếu tập trung ở nhóm ngân hàng lớn, cho thấy khả năng “chịu đòn” trước cú sốc rủi ro của các ngân hàng nhỏ vẫn còn hạn chế.

Khi thanh khoản phân hóa rõ nét giữa các nhóm ngân hàng và bộ đệm vốn vẫn ở mức khiêm tốn, bài toán tăng vốn, cải thiện cấu trúc nguồn vốn và nâng cao năng lực chịu rủi ro đang trở thành yêu cầu mang tính nền tảng cho giai đoạn 2025–2026. Đây cũng là yếu tố sẽ quyết định sức bền của từng ngân hàng khi hệ thống bước vào chu kỳ tăng trưởng tiếp theo với chuẩn mực an toàn ngày càng cao.