Kinh tế hợp tác, HTX tháng 11: Thúc đẩy chuỗi giá trị với doanh nghiệp, hướng ra biển lớn

Năm 2025 được Liên Hợp Quốc công bố là “Năm Hợp tác xã Quốc tế” đang mở ra những chuyển động mạnh mẽ chưa từng có của phong trào HTX toàn cầu. Trong bối cảnh đó, Liên minh HTX Việt Nam đã liên tiếp đánh dấu những bước đi chiến lược tại hai sự kiện quốc tế lớn là Hội chợ Nhập khẩu quốc tế Trung Quốc (CIIE 2025) và Đại hội ICA-AP 17 tại Sri Lanka.

Hai chuyến công tác, diễn ra trong tháng 11/2025, không chỉ khẳng định bản lĩnh hội nhập của kinh tế tập thể Việt Nam mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ về sự chuyển mình hướng tới mô hình HTX hiện đại, bền vững và sẵn sàng “ra biển lớn”.

Tại Thượng Hải, từ ngày 4–9/11, đoàn công tác Liên minh HTX Việt Nam do Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân dẫn đầu đã tham dự CIIE 2025 theo lời mời của Liên đoàn Hợp tác xã Cung tiêu toàn Trung Quốc (ACFSMC).

Việc Liên minh HTX Việt Nam hiện diện tại một trong những hội chợ nhập khẩu lớn nhất thế giới mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không chỉ là minh chứng cho tính chủ động của khu vực HTX mà còn thể hiện quyết tâm bước vào các chuỗi cung ứng toàn cầu trong thời kỳ mới.

CIIE – triển lãm cấp quốc gia đầu tiên của Trung Quốc chuyên về nhập khẩu – là sân chơi hội tụ các doanh nghiệp từ hàng chục quốc gia. Gian hàng Việt Nam, với sự tham gia của Liên hiệp HTX Thương mại TP.HCM và HTX Saigon Xanh, đứng cùng các HTX từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Kenya, Mông Cổ… đã tạo nên bức tranh đa sắc về mô hình kinh tế hợp tác thế giới.

Việc mang đến Thượng Hải các sản phẩm nông sản, chế biến và đặc sản vùng miền cho thấy năng lực cạnh tranh ngày càng tăng của HTX Việt Nam, đồng thời thể hiện chiến lược nâng tầm thương hiệu, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Không dừng lại ở trưng bày sản phẩm, đoàn Việt Nam đã tận dụng tối đa cơ hội kết nối thương mại tại CIIE. Những trao đổi hợp tác với các HTX của tỉnh Vân Nam, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu cà phê, cho thấy sự dịch chuyển rõ nét của HTX Việt Nam từ mô hình sản xuất truyền thống sang tư duy kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Đáng chú ý, trong khuôn khổ các diễn đàn tại CIIE, gồm Diễn đàn Thương mại & Phát triển do ICA tổ chức và diễn đàn hợp tác Lan Thương – Mê Kông, đoàn Việt Nam đã chia sẻ các kinh nghiệm và định hướng phát triển HTX trong bối cảnh số hóa, phát triển bền vững và mở rộng chuỗi cung ứng xuyên biên giới.

Bên cạnh các hoạt động triển lãm, cuộc làm việc giữa Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân và Chủ tịch ACFSMC Adili Wubuli đã kết nối thêm các hướng hợp tác đào tạo, tập huấn, trao đổi chuyên gia. Việc mở ra khả năng phối hợp đào tạo tại Trung Quốc và hỗ trợ hình thành mô hình liên đoàn HTX tại địa phương Việt Nam là bước đi thiết thực, gợi mở nhiều triển vọng lâu dài cho khu vực HTX trong nước.

Không lâu sau chuyến công tác tại Trung Quốc, từ ngày 24–28/11, đoàn Liên minh HTX Việt Nam tiếp tục xuất hiện nổi bật tại Đại hội ICA-AP lần thứ 17 tại Colombo (Sri Lanka), một trong những sự kiện quan trọng nhất của phong trào HTX khu vực châu Á–Thái Bình Dương.

Với hơn 200 đại biểu từ 22 quốc gia tham dự, Đại hội năm nay được xem là diễn đàn thảo luận chiến lược, hướng đến xây dựng “một thế giới tốt đẹp hơn” thông qua mô hình HTX bền vững.

Trong ngày làm việc đầu tiên, đoàn Việt Nam đã tham gia Hội nghị Ban lãnh đạo khu vực ICA-AP, thảo luận các vấn đề cốt lõi về cải cách chính sách, kinh tế xanh, chuyển đổi số và phát triển cộng đồng.

Các phiên họp chuyên sâu ngày 25/11 mở ra một bức tranh toàn diện về những xu hướng mới của phong trào HTX, từ nông nghiệp thông minh, thương mại biên giới, quản trị hiện đại đến năng lượng tái tạo và công nghệ số. Đây đều là những lĩnh vực then chốt mà HTX Việt Nam đang nỗ lực tiếp cận nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đặc biệt, những nghiên cứu và khuyến nghị chính sách được trình bày bởi các chuyên gia quốc tế được đoàn Việt Nam đánh giá là phù hợp với tiến trình triển khai Nghị quyết 68 và Nghị quyết 106 của Chính phủ về đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.

Tại phiên toàn thể ngày 26/11, Chủ tịch ICA-AP nhấn mạnh quy mô 2,7 nghìn tỷ USD doanh thu của 300 HTX hàng đầu thế giới, khẳng định HTX đang ngày càng trở thành lực lượng kinh tế quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu.

Tham dự phiên họp này, Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân đã nhấn mạnh vai trò của HTX trong đổi mới nông nghiệp, bảo vệ môi trường và thúc đẩy sự thịnh vượng bền vững của cộng đồng, những thông điệp đồng điệu với xu thế phát triển xanh, tuần hoàn của khu vực.

Các cuộc gặp gỡ giữa đoàn Việt Nam và lãnh đạo ICA, như Chủ tịch Ariel Guarco và Giám đốc khu vực Iyer, đã mở ra triển vọng hợp tác sâu rộng hơn trong đào tạo, chuyển đổi số và kết nối tiêu thụ nông sản, những yếu tố then chốt để nâng cao nội lực của HTX Việt Nam trong giai đoạn mới.

Sự hiện diện liên tiếp và mạnh mẽ tại 2 sự kiện lớn ở Trung Quốc và Sri Lanka cho thấy một thông điệp nhất quán, Liên minh HTX Việt Nam đang chủ động đưa khu vực kinh tế hợp tác bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng, hiện đại và hiệu quả hơn. Từ kết nối thị trường, hợp tác đào tạo, đến tham gia xây dựng chính sách khu vực, Việt Nam đang từng bước khẳng định tầm vóc mới của HTX trong cấu trúc kinh tế quốc tế.

Nhắc đến những sự kiện quan trọng của khu vực kinh tế hợp tác, HTX trong tháng 11 không thể không kể tới Hội nghị Ban Chấp hành Liên minh HTX Việt Nam lần thứ 16, khóa VI, tổ chức ngày 19/11 tại TP.HCM.

Trong bối cảnh khu vực kinh tế tập thể đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ và chuẩn bị Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII, hội nghị lần này trở thành diễn đàn nơi các vấn đề cốt lõi, những điểm nghẽn kéo dài và cả những khát vọng đổi thay được gọi tên trực diện, thẳng thắn và trách nhiệm. Chính sự thẳng thắn đó đã tạo nên khí thế đặc biệt, phản ánh quyết tâm của toàn hệ thống trước thời khắc bản lề của một nhiệm kỳ mới.

Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định Hội nghị Ban Chấp hành lần thứ 16 có ý nghĩa như một “dấu mốc lịch sử” của Khóa VI.

Sau 5 năm nỗ lực trong bối cảnh kinh tế thế giới nhiều bất định, giá cả leo thang, chuỗi cung ứng đứt gãy và áp lực chuyển đổi số đè nặng lên mọi lĩnh vực, hệ thống Liên minh HTX vẫn kiên trì bám sát Nghị quyết 20-NQ/TW, đạt nhiều kết quả quan trọng.

Tuy vậy, điều mà hệ thống cần nhất lúc này, theo bà Vân, không phải là sự hài lòng mà là tinh thần tự phê bình nghiêm túc, dám nhìn thẳng vào hạn chế, dám tìm lời giải cho những vấn đề mang tính đột phá nhằm nâng tầm vai trò của Liên minh HTX Việt Nam trong nhiệm kỳ mới 2026–2031.

Ở góc nhìn tại địa phương, ông Phạm Minh Hiền, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh, cho rằng dù khu vực HTX chỉ đóng góp 4–5% GDP, nhưng giá trị thực sự lại nằm ở sự ổn định xã hội, duy trì sản xuất nông thôn và nâng đỡ sinh kế bền vững cho hàng triệu hộ dân.

Ông Hiền đồng thời nhấn mạnh rằng trong bối cảnh khu vực công nghiệp có dấu hiệu giảm tốc và thị trường lao động biến động, HTX càng thể hiện rõ vai trò trụ đỡ của mình.

Một trong những vấn đề gây nhiều băn khoăn nhất chính là sự chồng chéo, thiếu đồng bộ của hệ thống văn bản pháp lý. Nhiều tỉnh phản ánh tình trạng “mỗi nơi một kiểu”, đặc biệt trong tổ chức bộ máy, thẩm quyền phê duyệt và vận hành đơn vị sự nghiệp.

Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Nghệ An, ông Nguyễn Bá Châu, nhấn mạnh rằng cần sớm hình thành mô hình tổ chức thống nhất để tránh tình trạng lúng túng kéo dài trong triển khai ở cấp tỉnh.

Vấn đề nhân sự và công tác chuẩn bị Đại hội nhiệm kỳ mới cũng được thảo luận thẳng thắn. Một số địa phương phản ánh tình trạng quy trình phê duyệt nhân sự thiếu thống nhất giữa các cơ quan, dẫn đến khó khăn trong sắp xếp cán bộ.

Ở cấp cơ sở, vấn đề yếu kém về quản trị HTX tiếp tục là nỗi lo chung. Những giám đốc, kế toán, kiểm soát viên thiếu kỹ năng tài chính, pháp lý dễ xảy ra sai sót, gây rủi ro cho HTX.

Chủ tịch HĐQT HTX Xuân Quan (Hưng Yên) Nguyễn Chí Hiểu kiến nghị tăng cường các chương trình đào tạo bài bản, bám sát nhu cầu từng mô hình. Về năng lực pháp lý, Chủ tịch HTX Rạch Gầm (Kiên Giang) Trần Đỗ Liêm đề xuất mỗi Liên minh HTX tỉnh cần có ít nhất một chuyên viên pháp chế hỗ trợ các HTX trong bối cảnh quy định pháp luật thay đổi liên tục.

Chuyển đổi số tiếp tục được nhấn mạnh như một “mệnh lệnh thời đại”. Ông Đặng Văn Chính, Chủ tịch HTX Công nghệ thông tin Huế, đề nghị phương hướng nhiệm kỳ mới phải cụ thể hóa nội dung “ứng dụng khoa học kỹ thuật và chuyển đổi số” bằng những nhiệm vụ thiết thực như xây dựng cơ sở dữ liệu kinh tế tập thể, phát triển nền tảng số dùng chung, và thiết lập hệ thống hỗ trợ ra quyết định dựa trên AI và dữ liệu.

Hội nghị cũng chỉ ra 2 khó khăn lớn nhất của HTX hiện nay là đất đai và vốn. Có tới 60% HTX không có trụ sở hoặc mặt bằng sản xuất ổn định. Các đại biểu thống nhất rằng vấn đề đất đai phải được đưa vào nghị quyết nhiệm kỳ tới như một nhóm nội dung bắt buộc, đồng thời cần thúc đẩy cơ chế tín dụng đặc thù cho HTX.

Liên quan hệ thống chỉ tiêu của nhiệm kỳ mới, nhiều địa phương đề nghị điều chỉnh cho sát thực tế. Chỉ tiêu 90% HTX là thành viên của Liên minh HTX hay 90% HTX nộp hội phí được đánh giá là quá cao, yêu cầu 30–40% nguồn thu ngoài ngân sách đối với Liên minh cấp tỉnh cũng bị cho là không khả thi trong bối cảnh hiện nay.

Từ các vấn đề đặt ra, nhiều đại biểu kiến nghị văn kiện Đại hội VII phải thể hiện rõ vai trò xã hội của kinh tế tập thể bên cạnh vai trò kinh tế, bổ sung tiêu chí đánh giá HTX hiện đại theo cấp độ, xây dựng Chương trình HTX Quốc gia giai đoạn mới, và tăng cường đầu tư cho hạ tầng số, nền tảng số phục vụ HTX.

Không chỉ dừng ở thảo luận, Hội nghị Ban Chấp hành lần thứ 16 cũng ghi dấu bằng các hoạt động mang tính biểu tượng cho tinh thần đổi mới. 

Liên minh HTX Việt Nam ký kết hợp tác nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số. Cuộc thi “Hợp tác xã đổi mới sáng tạo” được phát động, khuyến khích các HTX mạnh dạn cải tiến mô hình sản xuất – kinh doanh, lan tỏa tinh thần sáng tạo trong toàn hệ thống...

Trước đó, ngày 18/11, Đại hội Thi đua yêu nước giai đoạn 2025–2030 được tổ chức tại TP.HCM, gắn với thông điệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Thi đua là yêu nước”.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định phong trào thi đua chính là động lực để khu vực kinh tế tập thể phát triển mạnh mẽ hơn, đổi mới hơn, đóng góp thực chất cho nền kinh tế quốc gia. Những kết quả thi đua mà hệ thống đạt được trong thời gian qua đã được lãnh đạo MTTQ và các cơ quan Trung ương ghi nhận, đánh giá cao.

Trong dòng chảy không ngừng của khu vực HTX trong tháng 11, Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025 với chủ đề “Liên kết hiệu quả giữa HTX và doanh nghiệp” cũng được tổ chức, không chỉ phản ánh nhịp đập của nền kinh tế mà còn đặt ra một yêu cầu chiến lược về tái cấu trúc nông nghiệp trong bối cảnh hội nhập ngày một sâu rộng.

Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về kinh tế tập thể, một lần nữa nhấn mạnh thông điệp kinh tế tập thể và kinh tế tư nhân là hai trụ cột song hành trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nghị quyết 68-NQ/TW cũng đã xác định rõ kinh tế tư nhân, kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước cùng giữ vai trò nòng cốt trong xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và bền vững. Và trong cấu trúc đó, liên kết giữa HTX và doanh nghiệp trở thành chiếc cầu nối thiết yếu để hình thành các chuỗi giá trị cạnh tranh quốc tế.

Thực tế cho thấy mối quan hệ HTX với doanh nghiệp đang có sự chuyển biến đáng kể, vượt xa mô hình thu mua truyền thống vốn phụ thuộc vào sự biến động của thị trường.

Nhiều HTX đã trở thành đối tác chiến lược của doanh nghiệp trong xây dựng vùng nguyên liệu, chuyển giao kỹ thuật, chuẩn hóa quy trình sản xuất, áp dụng mã vùng trồng và số hóa quản trị. Không ít doanh nghiệp thậm chí góp vốn trực tiếp vào HTX nhằm bảo đảm sự gắn kết lâu dài.

Tính đến giữa năm 2025, cả nước đã có 2.938 dự án liên kết được phê duyệt, hơn 4.700 HTX tham gia liên kết chuỗi ở nhiều cấp độ, và khoảng 40% HTX nông nghiệp bước đầu sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP hoặc hữu cơ. Những con số này cho thấy chiều hướng tích cực: doanh thu của nhiều HTX tăng 15–30% khi tham gia chuỗi, người lao động có việc làm ổn định hơn, và tình trạng “được mùa mất giá” từng bước giảm bớt.

Tuy nhiên, đằng sau những kết quả khả quan vẫn là một thực trạng đáng suy nghĩ. Liên kết HTX với doanh nghiệp chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng chỉ rõ 4 hạn chế lớn, gồm số lượng và chất lượng liên kết còn thấp, doanh nghiệp vẫn dè dặt do chưa tin tưởng năng lực của HTX, việc tiếp cận chính sách của cả hai phía còn hạn chế, và nhận thức về lợi ích liên kết chưa thật đầy đủ.

Báo cáo của Liên minh HTX Việt Nam cũng cho thấy chỉ 15–20% nông sản của HTX được tiêu thụ qua hợp đồng chính thức, và chỉ 12,9% HTX có hợp đồng đủ giá trị pháp lý. Điều này có nghĩa phần lớn giao dịch vẫn dựa trên thỏa thuận miệng, mang tính thời vụ, dễ bị phá vỡ khi giá thị trường biến động.

Trong bối cảnh đó, nhiều kiến nghị chính sách đã được đưa ra tại Diễn đàn. Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Đinh Hồng Thái đề xuất xây dựng nền tảng dữ liệu trực tuyến toàn quốc nhằm kết nối HTX với doanh nghiệp và hỗ trợ giám sát liên kết. Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam cũng đề nghị Chính phủ giao hệ thống Liên minh HTX làm đầu mối xúc tiến liên kết, tư vấn pháp lý, kết nối cung – cầu, đào tạo quản trị và tham gia thẩm định các dự án.

Liên minh HTX Việt Nam cũng mong muốn đẩy mạnh chuyển đổi số trong toàn hệ thống, xây dựng cơ sở dữ liệu thành viên, phát triển các phần mềm dùng chung về kế toán, thuế, quản trị vùng trồng, tạo nền tảng minh bạch và chuyên nghiệp hơn cho hoạt động của HTX. 

Đồng thời, đặt mục tiêu vận động hơn 7 triệu thành viên HTX tham gia chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, nâng cao năng lực của lực lượng kinh tế hợp tác.

Một loạt kiến nghị khác cũng được gửi tới Diễn đàn thông qua Liên minh HTX Việt Nam như bổ sung chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tàu đầu tư, góp vốn, chuyển giao công nghệ cho HTX; bố trí nguồn lực xây dựng mô hình liên kết điểm theo từng lĩnh vực có lợi thế; xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả mô hình liên kết; tăng cường hợp tác quốc tế; và xử lý dứt điểm các HTX yếu kém kéo dài nhiều năm.

Từ nhiều góc tiếp cận, các HTX đều thống nhất rằng hoàn thiện chính sách là yêu cầu cấp thiết là thống nhất pháp luật, ban hành hướng dẫn rõ ràng, xây dựng hợp đồng mẫu để giảm tranh chấp, ưu đãi thuế và tín dụng, phát triển bảo hiểm nông nghiệp. Về tài chính, cần mở rộng hạn mức vay, kéo dài thời gian vay cho dự án liên kết, tăng tín dụng trung và dài hạn, phát huy Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX và cơ chế bảo lãnh tín dụng, đồng thời phát triển sản phẩm tín dụng dựa trên dòng tiền và hợp đồng liên kết.

Hưng Nguyên