PGS.TS Ngô Trí Long: Gắn lương thưởng với hiệu quả để nâng sức cạnh tranh DNNN

Chia sẻ tại Diễn đàn "DNNN nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" do Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) tổ chức, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long, Trường Đại học Thành Đông cho rằng, một cơ chế lương - thưởng thiếu hợp lý sẽ không khuyến khích sáng tạo, không tạo động lực cải cách, đồng thời có thể dẫn đến thất thoát nguồn lực. Ngược lại, một cơ chế tốt, minh bạch, công bằng và gắn với kết quả chắc chắn sẽ trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy năng suất, hiệu quả và trách nhiệm

Theo ông Ngô Trí Long, thời gian qua, hệ thống pháp lý liên quan đến quản trị lao động, tiền lương và đánh giá hiệu quả trong DNNN đã có bước thay đổi đáng kể. Từ Luật số 13

Một trong những nội dung nổi bật là việc tách bạch quỹ lương của người quản lý với quỹ lương của người lao động. Điều này không chỉ làm rõ trách nhiệm và quyền lợi của từng nhóm, mà còn tránh tình trạng dồn quỹ lương cho bộ máy quản lý hoặc sử dụng quỹ lương không minh bạch. Song song đó, các quy định yêu cầu doanh nghiệp phải công khai chi phí quản lý, mức lương - thưởng của người điều hành và báo cáo định kỳ theo Nghị định 47/2021, qua đó tăng cường giám sát của cơ quan chủ sở hữu và xã hội.

"Mức lương, thưởng và thu nhập tăng thêm được xây dựng dựa trên chỉ tiêu kế hoạch từ đầu năm, cùng hệ thống chỉ số đánh giá hiệu quả (KPI) gồm ba nhóm cốt lõi: kết quả tài chính; năng suất, đổi mới, chuyển đổi số; và tuân thủ, minh bạch. Đây là những thước đo giúp lượng hóa kết quả thực hiện nhiệm vụ, từ đó quyết toán lương - thưởng hằng năm. Đặc biệt, lương - thưởng chỉ được chi khi doanh nghiệp có lợi nhuận, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ ngân sách và công bố thông tin đúng quy định", PGS.TS Ngô Trí Long nói.

Theo ông Long, một điểm khác là cơ chế thu hồi thưởng khi có sai phạm. Nếu doanh nghiệp kê khai số liệu sai hoặc vi phạm gây thiệt hại, khoản thưởng đã nhận sẽ bị truy thu. Quy định này góp phần hạn chế rủi ro đạo đức và buộc người quản lý phải thận trọng hơn trong quyết định điều hành, quản lý vốn Nhà nước.

Thưởng - phạt hai chiều và yêu cầu siết trách nhiệm cá nhân

Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long, Trường Đại học Thành Đông cho rằng, người quản lý DNNN chịu trách nhiệm cá nhân đối với kết quả sản xuất kinh doanh, mức độ bảo toàn vốn, và các chỉ tiêu được giao. Nếu doanh nghiệp thua lỗ hoặc không hoàn thành nghĩa vụ, người điều hành sẽ không được thưởng, đồng thời có thể bị giảm lương hoặc bị xem xét trách nhiệm theo pháp luật. Cơ chế này góp phần chấm dứt tư duy "núp sau tập thể" và nâng cao tính minh bạch trong quản trị.

Tuy nhiên, để cơ chế này thực sự hiệu quả, việc xây dựng KPI có khả năng đo lường được và kiểm chứng được là yếu tố cốt lõi. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa thiết lập được hệ thống chỉ tiêu đủ tin cậy; việc đánh giá đôi khi vẫn thiên về hình thức, thiếu dữ liệu và thiếu công cụ giám sát độc lập. Khoảng cách giữa chính sách và thực thi khiến cơ chế lương - thưởng ở không ít doanh nghiệp vẫn còn nặng tính hành chính, chưa tạo ra áp lực đổi mới đủ lớn.

Một điểm đáng chú ý là quy định về thưởng vượt khung cho trường hợp hoàn thành vượt chỉ tiêu, với trần tối đa 20% lương bình quân. Tuy nhiên, một phần thưởng sẽ được giữ lại đến cuối nhiệm kỳ để tránh tình trạng "ăn xổi", chạy theo thành tích ngắn hạn mà bỏ qua mục tiêu dài hạn của doanh nghiệp. Đây là cơ chế nhằm cân bằng giữa động lực cá nhân và lợi ích bền vững của DNNN.

Bên cạnh đó, cơ chế công khai tiền lương - thưởng theo Nghị định 47/2021, nếu được thực hiện nghiêm túc, sẽ giúp xã hội giám sát hiệu quả hơn, qua đó tạo áp lực minh bạch và giảm nguy cơ lạm quyền hoặc quản trị thiếu trách nhiệm. Tuy vậy, trên thực tế, không phải doanh nghiệp nào cũng công bố đầy đủ và đúng thời hạn các thông tin liên quan đến thu nhập của lãnh đạo, khiến dư luận nhiều lúc hiểu sai hoặc nghi ngại về chế độ đãi ngộ trong DNNN.

"Để chính sách phát huy hiệu quả, các DNNN cần cập nhật quy chế nội bộ, chuẩn hóa hợp đồng trách nhiệm, thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ và bảo đảm công bố thông tin minh bạch. Quan trọng hơn, cơ quan chủ sở hữu phải thực hiện giám sát độc lập, thường xuyên và khách quan, tránh tình trạng "vừa đá bóng vừa thổi còi", PGS.TS Ngô Trí Long nhấn mạnh.