Vị thế USD “lung lay” trước làn sóng thách thức mới?

Với sự trỗi dậy của vàng, USD đang bị vượt mặt trong dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương.

Chia sẻ tại Tọa đàm “Sức hút của các lớp tài sản” do Báo Tài chính – Đầu tư tổ chức ngày 13/11, ông Trịnh Hà, Chuyên gia chiến lược Exness Investment Bank cho biết, sức mạnh của đồng USD – đồng tiền từng chi phối dự trữ và thanh toán quốc tế, đang bị thử thách rõ rệt. Trích dẫn dữ liệu kinh tế do Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) công bố, ông Hà cho biết, tỷ lệ nợ công/GDP của Mỹ đã vượt 114,8%, mức cao nhất trong nhiều thập kỷ, trong khi bội chi ngân sách trung bình hơn 5% GDP kéo dài suốt hơn 10 năm qua.

Cùng với đó, chi thường xuyên, đặc biệt là chi quốc phòng, ngày càng phình to, dự kiến chiếm tới 81% tổng chi ngân sách vào năm 2055. Nếu xu hướng này không thay đổi, nợ công Mỹ có thể lên tới 190% GDP vào năm 2055, đặt ra lo ngại về khả năng duy trì niềm tin của nhà đầu tư đối với đồng tiền này. “Một trong những rủi ro lớn nhất với vị thế USD là nợ công tăng vọt, dẫn tới niềm tin vào đồng bạc xanh suy giảm”, ông Hà nói.

Ngoài yếu tố tài khóa, thị trường lao động Mỹ cũng đang phát đi tín hiệu cảnh báo. Theo ông Trịnh Hà, số việc làm mới (NFP) liên tục giảm và bị điều chỉnh sâu, làm dấy lên lo ngại về khả năng xảy ra suy thoái nhẹ. Tình hình này khiến giới đầu tư tìm đến các tài sản trú ẩn như vàng, đồng thời cho thấy sức hút của USD đang giảm dần so với giai đoạn trước.

Một biểu hiện rõ nét của xu hướng này là tỷ lệ dự trữ ngoại hối toàn cầu bằng USD đang giảm, trong khi các ngân hàng trung ương gia tăng dự trữ vàng. Ông Trịnh Hà cho biết, 3 năm gần đây, lượng vàng mua ròng của các ngân hàng trung ương vượt 1.000 tấn mỗi năm, cao gấp hơn hai lần so với giai đoạn trước, khi trung bình chỉ khoảng 300-400 tấn/năm. Riêng 9 tháng đầu năm 2025, lượng mua ròng đạt hơn 730 tấn và dự kiến vượt 1.000 tấn cả năm.

Các quốc gia thuộc khối BRICS, đặc biệt là Trung Quốc, là những nước đi đầu trong xu hướng này. Tỷ trọng vàng trong dự trữ của Trung Quốc đạt 7,7%, trong khi tỷ lệ nắm giữ trái phiếu kho bạc Mỹ (UST) giảm xuống chỉ còn hơn 20%, mức thấp nhất trong 16 năm.

Theo ông Trịnh Hà, dù vàng không thể thay thế hoàn toàn vai trò của USD do hạn chế về nguồn cung, song sự dịch chuyển trong cơ cấu dự trữ toàn cầu phản ánh xu hướng giảm dần phụ thuộc vào đồng tiền này. “USD vẫn chiếm tỷ trọng áp đảo, nhưng niềm tin đang bị thử thách khi nợ công và bội chi tiếp tục tăng,” ông Hà nói.

Cùng nhận định, ông Vũ Duy Khánh, Giám đốc Trung tâm phân tích CTCP Chứng khoán SmartInvest cho rằng, sức mạnh của USD gắn chặt với mô hình vận hành của nền kinh tế Mỹ – nơi FED đang đóng vai trò là "người tài trợ" cho chi tiêu chính phủ. Theo ông Khánh, lãi suất trung tính ngày càng thấp, khiến hiệu lực của chính sách tiền tệ suy giảm, trong khi chi tiêu ngân sách liên tục mở rộng tạo áp lực lên giá trị đồng USD. “Trong 100 năm lịch sử, sẽ có một đồng tiền thay thế vai trò chủ chốt của USD. Mặc dù còn 20–30 năm nữa, nhưng đồng Nhân dân tệ đã bắt đầu những bước đi đầu tiên”, ông Khánh nói.

Thách thức từ tài sản số và sự điều chỉnh trong trật tự tài chính toàn cầu

Một yếu tố khác đang làm thay đổi vị thế của USD là sự trỗi dậy của các tài sản thay thế, đặc biệt là tiền kỹ thuật số và đồng tiền số do ngân hàng trung ương phát hành (CBDC). Theo ông Trịnh Hà, tính đến giữa năm 2025, 134 quốc gia đã và đang thử nghiệm hoặc vận hành CBDC. Dù phần lớn mới giới hạn ở quy mô nội địa, nhưng tốc độ phát triển nhanh, chi phí thấp và khả năng thanh toán tức thời của hệ thống này có thể đe dọa vị thế của USD trong thanh toán quốc tế.

Cùng với CBDC, stablecoin – các đồng tiền số được neo giá theo USD – cũng đang mở rộng nhanh chóng. Dữ liệu từ DefiLlama cho thấy, giá trị stablecoin lưu hành đã vượt 300 tỷ USD, trong đó hơn 99% neo theo USD. Con số này dự kiến có thể tăng lên 2.000 tỷ USD vào năm 2028, với tổng giá trị giao dịch khoảng 28 tỷ USD mỗi năm, tương đương 3% giá trị giao dịch xuyên biên giới hiện nay. Dù quy mô này chưa lớn, nhưng tốc độ tăng trưởng cao khiến nhiều chuyên gia dự báo stablecoin có thể vượt các kênh thanh toán truyền thống trong một thập kỷ tới.

Ông Hà nhận định, những biến động này đang đặt USD vào thế vừa bị cạnh tranh, vừa được củng cố. Ông cho rằng, các tài sản mới như stablecoin và CBDC “dù trỗi dậy mạnh mẽ nhưng vẫn cần được bảo chứng bằng USD”, nên vai trò cốt lõi của đồng tiền này trong hệ thống tài chính toàn cầu vẫn được duy trì. “USD đang bị thách thức khiến giao dịch và dự trữ giảm, nhưng các loại hình tài sản mới sẽ giúp đồng tiền này giữ vững vị thế mạnh mẽ hơn trong thời gian tới”, ông Hà nói.

Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, nếu FED cắt giảm lãi suất trong năm 2026, đồng USD có thể tiếp tục suy yếu ngắn hạn, nhưng lại hỗ trợ tăng trưởng toàn cầu, trong đó có Việt Nam. “Việc FED hạ lãi suất và đồng USD suy yếu là có lợi cho Việt Nam vì giúp giảm áp lực tỷ giá, tạo dư địa cho Ngân hàng Nhà nước giảm lãi suất trong nước”, ông Hiếu phân tích.

Từ góc nhìn thương mại, ông Vũ Duy Khánh cho biết, hệ thống thương mại tự do toàn cầu đang đảo chiều, khi nhiều quốc gia hạn chế mở cửa để bảo vệ ngành trong nước trước ảnh hưởng của Trung Quốc. Xu hướng “xã hội hóa thương mại” này có thể làm thay đổi dòng chảy đầu tư và thanh toán quốc tế, qua đó tác động gián tiếp tới vai trò của USD.

Dù vậy, ông Trịnh Hà cho rằng, vị thế của USD vẫn chưa thể thay thế, bởi nhiều yếu tố căn bản vẫn bảo đảm sức mạnh của đồng tiền này, bao gồm quy mô kinh tế và tiêu dùng của Mỹ vẫn lớn nhất thế giới, hệ sinh thái tài chính và công nghệ của Mỹ vẫn dẫn đầu toàn cầu. Ngoài ra, ông Hà cho rằng, sự bùng nổ đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) đang duy trì kỳ vọng về năng suất và tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ.

Cũng theo ông Hà, những chuyển động trên cho thấy một trật tự tài chính mới đang hình thành, trong đó USD vẫn là trung tâm, nhưng sẽ phải chia sẻ ảnh hưởng với các loại tài sản số và công cụ thanh toán mới. “Những biến động của kinh tế Mỹ vẫn chi phối mạnh mẽ kinh tế toàn cầu. Chúng ta cần quan sát kỹ kinh tế Mỹ để nhận diện rõ cơ hội và thách thức đối với nền kinh tế trong nước”, ông Hà khuyến nghị.