Các tình huống pháp luật: Công ty trả lương theo tháng có phải xây dựng định mức lao động?

VCCI sẽ tiến hành hướng dẫn thực hiện một số tình huống trong thực tiễn mà nhiều doanh nghiệp còn băn khoăn trong trong quá trình áp dụng. Tại mỗi tình huống người đọc không chỉ nắm bắt được các quy định mới, mà còn có được những điểm mà người sử dụng lao động cần lưu ý hoặc những gợi ý về quy trình, thủ tục, cách thức tiến hành của doanh nghiệp.

Tình huống 16: Công ty trả lương theo tháng có bắt buộc phải xây dựng định mức lao động không?

Theo quy định tại Điều 93 BLLĐ2019 NSDLĐ phải xây dựng thang lương, bảng lương và định mức lao động làm cơ sở để tuyển dụng, sử dụng lao động, thỏa thuận mức lương theo công việc hoặc chức danh ghi trong HĐLĐ và trả lương cho NLĐ. Một câu hỏi thường đặt ra với quy định này đó là tại sao quy định này áp dụng với tất cả NSDLĐ? NSDLĐ trả lương theo thời gian có bắt buộc phải xây dựng định mức không? Vậy, định mức lao động là gì?  định mức lao động có vai trò gì đối với NSDLĐ?

Định mức lao động là gì? Các giáo trình giảng dạy về kinh tế lao động hoặc quản trị nguồn nhân lực hiện nay đều có khái niệm về định mức lao động. Mỗi giáo trình có một cách định nghĩa về định mức lao động khác nhau. Tuy nhiên, các định nghĩa này đều tựu chung ở ba “dấu hiệu”chính về định mức lao động là công việc (hoặc tập hợp các công việc) của người quản lý (hoặc bộ máy quản lý) tổ chức, doanh nghiệp phải thực hiện để xác định và công bố mức lao động”. Trong đó, mức lao động là lượng hao phí lao động cần thiết được quy định để hoàn thành một đơn vị sản phẩm hoặc một khối lượng công việc nhất định đảm bảo đúng tiêu chuẩn chất lượng trong những điều kiện tổ chức - kỹ thuật nhất định. Hao phí lao động là hao phí sức lực con người trong lao động. Hao phí lao động có thể được đo bằng các tiêu chí khác nhau tuỳ theo mục đích và điều kiện áp dụng. Chẳng hạn như đo bằng hao phí năng lượng cơ thể (cal hoặc Kcal). Tiêu chí này phản ánh trực tiếp hao phí sức lực nhưng khó tách riêng trongquá trình lao động nên thường dùng nhiều trong các nghiên cứu sinh lý. Đo bằng hao phí thời gian lao động (người.ca; người.giờ, v.v.). Tiêu chí này phản ánh gián tiếp mức độ hao phí sức lực, nhưng thuận lợi cho việc đo lường, tính toán. Vì vậy, nó thường dùng trong định mức lao động, năng suất lao động hoặc tổ chức quá trình sản xuất. Hao phí lao động cũng có thể được đo qua chi phí tiền lương (ngàn đồng.người.ngày; ngàn đồng.người.tháng, v.v.). Tiêu chí này cũng phản ánh gián tiếp mức độ hao phí sức lực nhưng có độ khái quát cả về số lượng và chất lượng hao phí. Tiêu chí này thường dùng trong xác định giá thành sản phẩm hoặc tính đơn giá tiền lương trong trả lương theo sản phẩm, theo doanh thu, theo lợi nhuận, v.v.

Định mức lao động có ý nghĩa lớn đối với NSDLĐ trong quá trình tổ chức sản xuất, kinh doanh. Điều này có được từ 3 chức năng chủ yếu của định mức lao động đó là:

• Thứ nhất, chức năng thông tin: Định mức lao động xác định và công bố ra những mức dùng làm căn cứ để NSDLĐ xác định số lượng lao động tuyển dụng, từ đó thoả thuận hợp đồng, giao kết hợp đồng theo quy định của BLLĐ, v.v. Các mức này còn làm căn cứ để lập kế hoạch về lao động, tiền lương, tổ chức các quá trình làm việc, thanh toán tiền lương, v.v. và còn làm căn cứ xúc tiến các cuộc thương lượng tập thể, ký kết thảo ước lao động tập thể, v.v.
• Thứ hai, chức năng kinh tế: Định mức lao động tạo ra các mức mang tính định hướng cho NSDLĐ và NLĐ cùng tiết kiệm nguồn lực lao động, nâng cao NSLĐ vì lợi ích cá nhân và tập thể lao động. Từ đó góp phần phát triển doanh nghiệp.
• Thứ ba, chức năng xã hội: Định mức tạo ra những mức có tác dụng bảo đảm yêu cầu công khai, công bằng, minh bạch trong phân phối thu nhập của NSDLĐ, khuyến khích giảm cường độ lao động trên cơ sở áp dụng sáng kiến, kỹ thuật, công nghệ tiên tiến.

Như vậy, sản phẩm của định mức lao động có thể sử dụng không chỉ trong trả lương, trả lương theo sản phẩm mà còn là căn cứ quan trọng, không thể thiêú trong tuyển dụng, sử dụng lao động. Vì vậy, Công ty trả lương theo thời gian (tháng) NSDLĐ sử dụng các mức hao phí lao động cho một đơn vị sản phẩm, đơn giá tiền lương cho một sản phẩm, v.v. song còn nhiều mức khác vẫn cần cho quá trình kế hoạch về lao động, kế hoạch về tiền lương, tổ chức các phòng ban, đơn vị, trả lương, v.v. Vì vậy, NSDLĐ phải xây dựng định mức lao động. Tuy nhiên, cần lưu ý các quy định tại Điều 93 BLLĐ 2019 đó là: Mức lao động phải là mức trung bình bảo đảm số đông NLĐ thực hiện được mà không phải kéo dài thời giờ làm việc bình thường và phải được áp dụng thử trước khi ban hành chính thức. NSDLĐ phải tham khảo ý kiến của tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở đối với nơi có tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở khi xây dựng định mức lao động. Mức lao động phải được công bố công khai tại nơi làm việc trước khi thực hiện.