Xuất khẩu sang Mỹ 2026: tránh rơi vào tầm ngắm phòng vệ bằng cảnh báo sớm và truy xuất chuẩn

Vào ngày 10/12 ở Tp.HCM sẽ diễn ra diễn đàn thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ 2025 do Bộ Công Thương tổ chức. Đây là dịp để các nhà xuất khẩu (XK) của Việt Nam cập nhật thông tin kịp thời những diễn biến mới nhất về chính sách thương mại của Mỹ, từ đó giúp cho họ có đối sách mới, chủ động thích nghi với một thị trường chủ chốt nhưng đầy thách thức này.

Những cảnh báo mới nhất

Theo đó, bên cạnh việc nhìn lại 30 năm quan hệ thương mại Việt - Mỹ, diễn đàn này sẽ có phiên thảo luận (với sự tham gia của Cục Phòng vệ thương mại, hiệp hội các ngành hàng thủy sản, dệt may, đồ gỗ) bàn về diễn biến chính sách thương mại Hoa Kỳ và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam.

Như chia sẻ của Bộ Công Thương, trong bối cảnh chính sách thương mại của Chính quyền Donald Trump nhiệm kỳ 2 có nhiều điều chỉnh mạnh, doanh nghiệp (DN) Việt Nam cần cập nhật thông tin kịp thời để chủ động ứng phó, bảo vệ chuỗi cung ứng và duy trì tăng trưởng. 

Đặc biệt là với năm 2026 sắp tới, để hàng Việt XK vào Mỹ được “thuận buồm xuôi gió” thì càng đòi hỏi các DN phải có đối sách mới phù hợp hơn trước những thách thức hay các cú sốc thương mại ở thị trường quan trọng bậc nhất này.

Thách thức có thể thấy rõ từ các đòn phòng vệ thương mại. Như trong thượng tuần tháng 12/2025, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) nhận được thông tin về việc Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (USITC) khởi xướng điều tra tự vệ toàn cầu với sản phẩm bề mặt thạch anh theo đơn đề nghị từ liên minh các nhà sản xuất đá thạch anh của Hoa Kỳ. 

Đây cũng là lời cảnh báo cho các DN Việt Nam về nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại (PVTM) liên quan đến sản phẩm tấm ốp bề mặt thạch anh. Cần nhắc lại, theo USITC, trong giai đoạn năm 2020-2024, có một lượng lớn sản phẩm mặt đá thạch anh nhập khẩu từ Việt Nam sang Hoa Kỳ, tăng từ 19 triệu SQF (feet vuông) năm 2020 lên đến 42 triệu SQF (feet vuông) trong năm 2024 (tăng 121%).

Trước nguy cơ bị điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp hoặc điều tra lẩn tránh biện pháp PVTM đối với sản phẩm đá nhân tạo của Việt Nam, các DN xuất khẩu các sản phẩm có sử dụng mặt đá thạch anh cần lưu ý với các đối tác nhập khẩu để khai báo chính xác khi nhập khẩu theo yêu cầu của cơ quan Hoa Kỳ, tránh bị xem là hành vi lẩn tránh biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp theo quy định của pháp luật Hoa Kỳ.

Ngoài vụ việc trên, cũng trong tháng 12/2025, Cục Phòng vệ thương mại đã nhận được thông tin về việc Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với bánh xe bằng thép 22,5-24,5inch của Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc.

Như cáo buộc từ phía nguyên đơn ở Mỹ, bánh xe bằng thép hoàn thiện ở Việt Nam có sử dụng thép cán nóng (HRS) có nguồn gốc từ Trung Quốc lẩn tránh lệnh áp thuế đang áp dụng với sản phẩm tương tự của Trung Quốc

Nguyên đơn cáo buộc sau khi Hoa Kỳ điều tra và áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp với bánh xe bằng thép của Trung Quốc, lượng nhập khẩu HRS - nguyên liệu đầu vào chính để sản xuất bánh xe bằng thép – vào Việt Nam tăng vọt từ 291% năm 2017 (năm trước khi cuộc điều tra được khởi xướng) đến năm 2023.

Trong khi đó, Việt Nam nhập khẩu HRS từ các nước khác trên thế giới tăng 12% so với cùng kỳ. Sự tăng không cân xứng lượng nhập khẩu HRS của Việt Nam từ Trung Quốc từ các nước khác khiến nguyên đơn cho rằng các nhà sản xuất bánh xe của Trung Quốc và các công ty liên kết của họ đã XK một cách gián tiếp đầu vào bánh xe bằng thép sang Việt Nam để lẩn tránh lệnh áp thuế.

Không tiếp tay gian lận xuất xứ

Đáng lưu ý, theo số liệu thống kê của Hoa Kỳ, lượng nhập khẩu bánh xe bằng thép từ Việt Nam tăng từ 7 triệu USD năm 2018 lên 76 triệu USD năm 2024 và riêng trong nửa đầu năm 2025 đã tăng lên 90 triệu USD. 

Trước vấn đề như trên, Cục PVTM khuyến nghị hiệp hội và DN sản xuất/xuất khẩu liên quan cần chủ động rà soát các hoạt động XK các sản phẩm bị điều tra sang Hoa Kỳ; nghiên cứu, tìm hiểu quy định, trình tự thủ tục điều tra chống lẩn tránh thuế của Hoa Kỳ; hợp tác đầy đủ với Cơ quan điều tra Hoa Kỳ trong suốt quá trình điều tra.

Có thể thấy việc thường xuyên đối mặt với các vụ điều tra phòng vệ, điều tra chống lẩn tránh thuế và áp thuế chống bán phá giá là điều khó tránh khỏi. Đơn cử như ở ngành thủy sản, với cá tra và tôm liên tục nằm trong tầm ngắm. Điển hình là ngành tôm Việt Nam hiện chịu ba loại thuế khi XK sang Mỹ: chống lẩn tránh (CVD), chống bán phá giá (AD) và thuế đối ứng.

Như trường hợp CTCP thực phẩm Sao Ta (FMC) đối mặt với rủi ro mới từ kết quả sơ bộ đợt rà soát hành chính lần thứ 19 (POR19) đối với lệnh áp thuế chống bán phá giá (CBPG) tôm nước ấm đông lạnh nhập khẩu từ Việt Nam. Theo đó Mỹ dự kiến nâng thuế chống bán phá giá với FMC lên thành 35,29%, con số cuối cùng sẽ công bố trong tháng 12/2025.

Chính vì vậy, bà Trần Thụy Quế Phương, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm chuyên biệt về PVTM. 

Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó Trưởng phòng Xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục PVTM), cho biết các vụ kiện thường kéo dài, có khi lên đến 3 năm, gây tâm lý e ngại cho nhà nhập khẩu và khiến đơn hàng sụt giảm tức thì. Đặc biệt, do Mỹ chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, các sản phẩm thủy sản thường chịu mức thuế cao bất lợi.

Nếu soi kỹ sẽ thấy nguyên nhân của các cuộc điều tra PVTM ở Mỹ nhắm vào hàng hóa Việt Nam là do một số mặt hàng có sự tăng trưởng nóng, tạo sức ép lên hàng hóa của Mỹ. Thêm vào đó, xu hướng bảo hộ khiến công cụ phòng vệ ở Mỹ bị lạm dụng nhiều hơn.

Để ứng phó ở thị trường Mỹ, các nhà XK của Việt Nam cần chủ động theo dõi tín hiệu thị trường, minh bạch hóa dữ liệu sản xuất và chuẩn hóa quy trình truy xuất nguồn gốc. Nhất là cần cố gắng tăng năng lực về quản lý truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, tránh bị bất lợi khi có khả năng bị liên quan đến điều tra chống lẩn tránh thuế hoặc là trốn thuế.

Bên cạnh đó, như lưu ý của bà Nguyễn Hằng Nga, các DN cần cố gắng tăng năng lực về quản lý truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, tránh bị bất lợi khi có khả năng bị liên quan đến điều tra chống lẩn tránh thuế hoặc là trốn thuế. 

“Vấn đề chính là các DN không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp PVTM để không bị phát sinh những rủi ro trong thời gian tới”, bà Nga nêu rõ.

                                                                                          Thế Vinh